Η Βρετανική στρατηγική και το "στιγμιαίο λάθος" (70 χρόνια από τα Δεκεμβριανά)

Σήμερα συμπληρώνονται 70 χρόνια από την Κυριακή 3 Δεκεμβρίου 1944, την ημέρα που "άγνωστοι" άνοιξαν πυρ εναντίον αόπλων διαδηλωτών.

Όποιος είχε την τύχη να διαβάσει τα Βρετανικά Αρχεία της εποχής (εγώ είχα την πολυτέλεια να το κάνω λόγω της Διπλωματικής μου με θέμα την Βρετανική Παρέμβαση στην Ελλάδα 1943-1944), καταλαβαίνει ότι η μεταχείριση της Ελλάδας ως Βρετανικής αποικίας

Churchill to General Scobie: "Do not hesitate to act as if

you were in a conquered city where a local rebellion is in progress."

από την Βρετανία τον Δεκέμβριο 1944 δεν ήταν κάτι που "έτυχε" άλλα ήταν η συνέχεια της πάγιας πολιτικής της Βρετανίας κατά την διάρκεια του πολέμου. Ενδεικτικά παραθέτω κάποια αποσπάσματα:

"Greece is and always has been a British interest."

"The King is entitled to look to us for support."

Αναπληρωτής Υπουργός Εξωτερικών Orme Sargent (20/8/43)

Churchill: "King cannot be discarded to suit a momentary surge

of appetite among ambitious emigre nonentities." (11/3/44)

Churchill: "It is not imperative that the Greeks suppress the

mutiny themselves, since it is they who depend upon British

goodwill for their position." (18/4/44)

(μετά από την στάση του Καΐρου)

--

Κατά τη διάρκεια του πολέμου, οι Βρετανοί χρησιμοποίησαν διάφορες τακτικές για την εξυπηρέτηση των παραδοσιακών τους συμφερόντων και τον χειρισμό των σχέσεων τους με το ΕΑΜ:

1) Μέχρι τον Ιούλιο 1943, και την επιτυχή συμμαχική απόβαση στην Σικελία, το ΕΑΜ υποστηρίχθηκε υλικά για να φέρει εις πέρας αντιστασιακές δραστηριότητες, που θεωρούνταν ζωτικές για την πορεία του πολέμου. Στα πλαίσια αυτού, η "Επιχείρηση Ζώα" μέσω αντάρτικων δράσεων είχε ως στόχο τον αντιπερισπασμό των Γερμανών. Ήθελαν να δημιουργήσουν την εντύπωση ότι η συμμαχική επέμβαση θα λάμβανε χώρα στην Ελλάδα, και ως συνέπεια στόχευε στην αποστολή Γερμανικών διμοιριών στην Ελλάδα, και την αντίστοιχη απομάκρυνση τους από την Σικελία, το πραγματικό πεδίο της απόβασης.

Churchill: "This led to the diversion of at least two divisions to Greece

which might otherwise have been used in Sicily."

(Winston Churchill, Closing the Ring: The Second World War,

Volume 5 (London, 1952), pp. 472-73)

Κατά την περίοδο αυτή, την πρωτοκαθεδρία των Βρετανικών επαφών με την αντίσταση την είχε η SOE (Special Operations Executive, Βρετανική Ειδική Μυστική Υπηρεσία που συστάθηκε κατά τη διάρκεια του πολέμου). Η SOE ενδιαφερόταν περισσότερο για το στρατιωτικό παρά για το πολιτικό σκέλος των συνεργασιών της. Ως εκ τούτου, έδειχνε μια προτίμηση στο ΕΑΜ / ΕΛΑΣ. Μετά τον Αύγουστο του 1943, η βρετανική στρατιωτική αποστολή που μέχρι τότε είχε σημαντική ανεξαρτησία κινήσεων (λόγω της ιδιαίτερης φύσης της) τέθηκε υπό τον πλήρη έλεγχο του Foreign Office.

Παρ' όλα αυτά, κατά τη διάρκεια όλης αυτής της περιόδου, η κύρια έκφραση των βρετανικών συμφερόντων συνέχισε να είναι ο Βασιλιάς και η εξόριστη Κυβέρνηση του Καΐρου, η θέση των οποίων δεν έπαψε ποτέ να υποστηρίζεται από τους Βρετανούς.

--

2) Στο μεσοδιάστημα (Αύγουστος - Δεκέμβριος 1943) και με αφορμή την έναρξη του εμφυλίου πολέμου μεταξύ των αντιστασιακών ομάδων (Οκτώβριος 1943), οι Βρετανοί αποφάσισαν να προχωρήσουν με τα σχέδια που επεξεργάζονταν από καιρό και να αποκηρύξουν το ΕΑΜ.

Οι σκέψεις πριν την έναρξη των συγκρούσεων

"The policy of appeasement towards EAM must be discontinued

and that British policy in Greece must be re-examined

on a high level in the near future." (Leeper, 9/9/43)

"Unless a strong hand was kept on the local situation,

we may have a wave of disorder and wholesale communism

set going all over Europe." (Smuts, στα απομνημονεύματα του Churchill)

"To weaken EAM and to build up the rival organisations

which are less radical and more amenable to our influence."

"To build up the King's reputation in every possible way."

(Foreign Office Guidance 20/9/43)

Οι σκέψεις μετουσιώθηκαν σε πράξη στις 17 Νοεμβρίου 1943, ύστερα από την απόφαση του Υπουργού Εξωτερικών Eden, αφού πρώτα ο Churchill είχε δώσει την παρακάτω οδηγία:

"EAM and ELAS should be starved and struck at by every means in our power." (3/11/43)

--

3) Ιανουάριος 1944 - Οκτώβριος 1944:

Κατά τους μήνες Ιανουάριο - Φεβρουάριο θεωρήθηκε απαραίτητο από τους Βρετανούς να τεθεί ένα τέλος στον εμφύλιο πόλεμο που είχε ξεσπάσει τον Οκτώβριο του 1943, που φαινόταν να οδηγεί στην πλήρη επικράτηση του ΕΑΜ. Για να αποτραπεί αυτό, και για την επιτυχή εφαρμογή του Σχεδίου Κιβωτός (έντονη αντάρτικη στρατιωτική δραστηριότητα για την επιβράδυνση και παρεμπόδιση της Γερμανικής αποχώρησης), αποφασίστηκε να ακολουθηθεί μια πολιτική πρόσκαιρης "ανοχής" του ΕΑΜ. Ο πιο σημαντικός στόχος γι' αυτήν την αλλαγή τακτικής (παρά πολιτικής) ήταν να δεθεί το ΕΑΜ με συμφωνίες που θα το απέτρεπαν να δράσει μονομερώς, και θα νομιμοποιούσε την βρετανική παρέμβαση και την παρουσία στρατευμάτων κατά την διάρκεια της απελευθέρωσης.

Αυτό επιτεύχθηκε με τις συμφωνίες Πλάκας, Λιβάνου και Καζέρτας. Πράγματι οι 3 συμφωνίες νομιμοποίησαν την Βρετανική Εμπλοκή στην Ελλάδα και έδωσαν το ελεύθερο στους Βρετανούς να φέρουν στρατεύματα κατά τη διάρκεια της απελευθέρωσης (Οκτώβριος 1944) και τα Δεκεμβριανά. Παρ' όλα αυτά, τα πολιτικά αιτήματα του ΕΑΜ (αντιπροσωπευτική συμμετοχή στην κυβέρνηση και η μη επιστροφή του Βασιλιά υπό κανένα καθεστώς - ούτε με αυτό του αρχηγού του στρατού - πριν να διεξαχθεί δημοψήφισμα), αγνοήθηκαν εκ νέου (όπως είχαν αγνοηθεί και στο Κάιρο τον Αύγουστο 1943). Αυτή η αδιαλλαξία επηρέασε σε μεγάλο βαθμό τη δημιουργία της Κυβέρνησης του Βουνού (ΠΕΕΑ, Μάρτιος 1944) και το κίνημα της Μέσης Ανατολής (Απρίλιος 1944), όπως είχε επηρεάσει και την απόφαση της έναρξης των διαμαχών τον Οκτώβριο του 1943.

Στον Λίβανο, το σκεπτικό πίσω από απόφαση Βρετανών και Παπανδρέου να εντάξουν το ΕΑΜ (μέσω της ΠΕΕΑ) στην Κυβέρνηση συνεργασίας (Μάιος 1944) ήταν η αποτροπή του από περαιτέρω μονομερείς ενέργειες κατά την στιγμή της απελευθέρωσης. Η συμμετοχή του ΕΑΜ στη συνδιάσκεψη και στην κυβέρνηση που σχηματίστηκε δεν ήταν αντίστοιχη της πραγματικής δύναμης του, αλλά είχε σχεδιαστεί με γνώμονα να την ελαχιστοποιήσει.

"The only way we could enter Greece unopposed would

be with EAM's cooperation." (Foreign Office, 1/6/44)

Παράλληλα, οι Βρετανοί δεν περιορίστηκαν στην διάθεση (ή μη) του ΕΑΜ να συνεργαστεί, αλλά ακολούθησαν 2 ακόμα τακτικές:

Η πρώτη ήταν η διαίρεση των Βαλκανίων μαζί με τους Σοβιετικούς σε ζώνες επιρροής, μέσω της κρυφής Συμφωνίας των ποσοστών και των τηλεγραφημάτων που προηγήθηκαν.

Churchill to Molotov (Υπουργός Εξωτερικών της ΕΣΣΔ): "Since Britain is

giving the Russians the lead in all Romanian matters, I hope for a similar

stance from the Russians concerning Greece." (15/4/44)

Churchill μετά την Συμφωνία Ποσοστών: "Παρομοίως, η Μεγάλη Βρετανία

έχει μακρά παράδοση φιλίας με την Ελλάδα και άμεσο ενδιαφέρον

ως Μεσογειακή δύναμη για το μέλλον της." (12/10/44)

Η δεύτερη ήταν ένα PLAN B: η ενδυνάμωση όλων αυτών των δυνάμεων που θα μπορούσαν να εμποδίσουν το ΕΑΜ στο έδαφος με την δύναμη των όπλων.

α) ΕΔΕΣ:

Ο Ναπολέων Ζέρβας, αρχηγός του στρατιωτικού τμήματος του ΕΔΕΣ, έπρεπε, σύμφωνα με τον Γουντχάους (αρχηγό της Βρετανικής Στρατιωτικής Αποστολής στην Ελλάδα, από Σεπτέμβριο 1943) να πιεστεί ιδιαίτερα για να ανέβει στα βουνά και να ξεκινήσει ένοπλο αγώνα (σύμφωνα με την τοποθέτηση του σε μεταγενέστερο συνέδριο). Παρότι η στρατιωτική του συμβολή στον συμμαχικό αγώνα ήταν αναμφίβολα περιορισμένη (όπως γίνεται αντιληπτό σε πληθώρα αρχείων), η οικονομική και υλική βοήθεια που έλαβε ήταν κατά πολύ μεγαλύτερη του ΕΑΜ και της πραγματικής του συμβολής.

"EDES and EKKA are considered particularly useful since they would violently

resist any EAM attempt to take power." (20/9/1943, πριν την έναρξη του

εμφυλίου μεταξύ των αντιστασιακών ομάδων τον Οκτώβριο 1943)

"The only reason we support, Zervas is in order to smash ELAS."

(British Lieutenant officer Barnes, 11/12/43)

"From October 1943 to January 1944 the arms and ammunition provided

to EDES and ELAS were 74 tones to 22 and the gold sovereigns 18,000

coins to 927." (Papastratis, The British and the Greek Resistance p. 36)

"Τhe chiefs of staff could not agree on the strengthening at the expense of EAM,

since such an action would without any doubt

reduce opposition to Germany in Greece." (14/10/43)

General Wilson: "If there is no agreement between the two resistance groups,

full support should be given to EAM as the strongest resistance group."

(22/2/44, ο Wilson εκπροσωπεί την στρατιωτική άποψη,

πριν την συμφωνία της Πλάκας που έθεσε προσωρινό τέρμα στον εμφύλιο)

β) Τάγματα Ασφαλείας:

Η αποκήρυξη των Ταγμάτων Ασφαλείας από τους Βρετανούς άργησε, παρά την συμφωνία με το ΕΑΜ, μέχρι τον Σεπτέμβριο 1944, και απ' ό,τι φαίνεται όχι τυχαία.

“The door should be left open to Security Battalions because

they represent an opposite extreme to EAM." (Γουντχάους 20/6/44)

"BBC is instructed by the Political Warfare Executive

to stop attacking them in their broadcasts." (PWE Greek Directive 22/6/44)

γ) Διαπραγματεύσεις με Γερμανούς:

Οι διαπραγματεύσεις των Βρετανών με τους Γερμανούς που είχαν ως στόχο την καθυστέρηση της αποχώρησης των στρατευμάτων τους μέχρις ότου ήταν έτοιμοι να παραλάβουν δεν προχώρησαν αλλά είναι έκδηλες της προσέγγισης τους.

Foreign Office: "It would be very awkward if the Germans were anxious

to surrender immediately since we do not want them to collapse

until the moment we are ready to send troops into Greece." (8/8/44)

δ) Αποστολή Βρετανικών Στρατευμάτων:
(επισήμως αλλά και αιφνιδιαστικώς μέσω της Επιχείρησης Μάννα)

Αποφασίστηκε η επίσημη αποστολή 5.000 στρατιωτών κατά την στιγμή της απελευθέρωσης. Δεν αναμένονταν να πολεμήσουν, απλώς να "δείξουν την σημαία". Πέραν του συμβολικού του θέματος, πρακτικά δεν υπήρχε διαθέσιμος o αριθμός 80.000 ατόμων που πρότεινε το στρατιωτικό επιτελείο, γιατί πολύ απλά ο πόλεμος ήταν ακόμα σε εξέλιξη. (Eden memorandum 8/8/44)

Συμπληρωματικά, αποφασίστηκε η κρυφή αποστολή 1.500 αλεξιπτωτιστών (Επιχείρηση Μάννα).

Churchill: "The aim of the secret operation is to strike out of the blue

without any apparent preliminary crisis which is the best way to forestall EAM."

(Winston Churchill, Triumph and Tragedy: The Second World War,

Volume 6 (London, 1954), pp. 97-8)

--

Τον Οκτώβριο του 1944, η κυβέρνηση Παπανδρέου είχε την απόλυτη στήριξη των Βρετανών. Από την άλλη μεριά, η ΠΕΕΑ και το ΕΑΜ, για τους λόγους που αναφέρθηκαν, δεν είχαν καμία στήριξη από την ΕΣΣΔ και τον Στάλιν. Παρ' όλα αυτά, τον Οκτώβριο του 1944 το ΕΑΜ ήταν ακόμα απόλυτα ικανό να καταλάβει την εξουσία με την δύναμη των όπλων.

"By the time of German withdrawal ELAS can gain control

of Athens within 24 hours." (War Office 16/8/44)

Η μετέπειτα πορεία της Γιουγκοσλαβίας του Τίτο, πού ήταν επίσης "σε ποσοστά", είναι ενδεικτική. Η απόφαση του διχασμένου ΕΑΜ να μην καταλάβει την εξουσία με την βία ήταν πολιτική. Εάν η απόφαση ήταν διαφορετική, τότε o Οκτώβριος του 1944 ήταν πολύ πιο ελκυστικός για ένα τέτοιο εγχείρημα από ότι ο Δεκέμβριος του ίδιου έτους.

Συμπερασματικά, είναι έκδηλο ότι οι Βρετανοί ήταν διατεθειμένοι να πάρουν οποιοδήποτε μέτρο (διπλωματικό ή στρατιωτικό) για να διασφαλίσουν τα συμφέροντά τους στην περιοχή, με αποκορύφωμα την ωμή στρατιωτική παρέμβαση του Δεκεμβρίου 1944, μοναδική στο είδος της σε "συμμαχική χώρα" και ενώ ο Παγκόσμιος Πόλεμος ήταν ακόμα σε εξέλιξη. Σύμφωνα με την παρούσα ανάλυση, τα γεγονότα του Δεκεμβρίου ήταν περισσότερο η κορύφωση της υψηλής Βρετανικής στρατηγικής παρά ένα "στιγμιαίο λάθος".

by Alejandro