Λένε πως ο άνθρωπος διαφέρει από τα άλλα όντα καθότι έλλογο ον. Λένε σκέφτεται, παρατηρεί, αναλύει, συνδυάζει και εξάγει συμπεράσματα. Ακόμα υποστηρίζουν, αυτοί οι ειδικοί, ότι ο άνθρωπος εξελίσσεται εξ'ού και οι διάφορες ονομασίες τις οποίες του έχουν προσδώσει: homo habilis, homo erectus, homo neaderthalensis, homo sapiens, σήμερα homo sapiens-sapiens; ο πολιτισμένος άνθρωπος. 'Η καλύτερα, η "εκπολιτισμένη" εξέλιξη του ανθρώπου-ζώου. Από τη μια προσπαθούμε να αποτινάξουμε τη "ζωϊκή" μας ταυτότητα, από την άλλη η πρώτη επιβεβαιώνεται ιστορικά ανά τους αιώνες μέσα από καταστάσεις ακραίες, π.χ. σε συνθήκες πολέμου. Φύση, λοιπόν, ή νόμος; Κι αν η φύση ομολογεί την αλήθεια και ο νόμος προασπίζεται το δίκαιο (;), τότε τί μας ορίζει και τί θα έπρεπε να αναζητούμε; Αν αποδεκτώ πως η "ανθρώπιινη φύσις" υπήρχε ανέκαθεν, από την αφετηρία συνεπώς του πρώτου "ανθρωπίνου όντος", θα πρέπει ίσως αμέσως να παραδεχτώ το πλαστό και το φτιαχτό του νόμου. Τότε όμως, κάποιος θα μπορούσε να υποθέσει ότι ο λόγος για τον οποίο ο άνθρωπος κατέφυγε στη δημιουργία νόμων, ήσαν διότι κάποια στιγμή της ιστορίας, αυτός είτε θεώρησε, είτε κατανόησε - δε γνωρίζω - την έλλειψη που παρουσίαζε η φύση. Η φύση παραταύτα, έχει τους δικούς της νόμους. Έτσι δημιουργείται όμως ανάγκη νέου διαχωρισμου: "τεχνητοί" νόμοι και φυσικοί νόμοι.
Οι δεύτεροι, ως "μέρος" και όχι ώς "όλον", της φύσης θα μπορούσαμε να πούμε πως δεν τήν εκπροσωπούν στην καθολικότητά της. Παρ' όλα αυτά, η προσπάθεια ερμηνείας ολόκληρου του φυσικού κόσμου - ακόμα και αν στη φύση το απόλυτο δε χωρεί - τελείται μέσω της αποκωδικοποίησης και διαρκούς αναζήτησης των φυσικών νόμων. Οι νόμοι αυτοί αποσκοπούν όπως φανερώνουν τα ερευνητικά αποτελέσματα στην εξασφάλιση ισορροπίας. Για το λόγο αυτό και οι επιστήμονες μιλούν για "τάση ισορροπίας" μεταξύ των πάντων. Ακόμη και ο λεγόμενος "κύκλος των οικοσυστημάτων", η ροή "ζωής" αν θέλετε τελείως απλοϊκά την απόδοση του όρου, υπάρχει για να εξασφαλίσει την προαναφερθείσα ισορροπία. Φανταστείτε, κάποιο αίτιο να συνέβαλε στη ραγδαία αύξηση λόγου χάρη του πληθυσμού των αρουραίων. Άμεσο αποτέλεσμα του πληθυσμιακού αυτού πολλαπλασιασμού, θα ήταν η έλλειψη τροφής για όλον τον πληθυσμό. Δεδομένου του ότι η ποσότητα της τροφής παραμένει σταθερή, η μη επάρκειά της θα οδηγούσε στο θάνατο των υποσιτισμένων μελών της κοινωνίας των αρουραίων εώς ότου αποκατασταθεί η πολυπόθητη αρμονία.
Σε τι διαφέρουν λοιπόν οι ανθρώπινοι νόμοι από τους φυσικούς; Γιατί να είναι "oρθότεροι" κατά πολλούς, γιατί να προσδωκούμε τη ρύθμιση των πραγμάτων από κάτι "φτιαχτό" αφ'ης στιγμής η μητέρα - φύση έχει εξασφαλίσει για τα παιδιά της - ανθρώπους αυτό που οι δεύτεροι αναζητούν διαρκώς: ακριβώς την ισορροπία;
Για να απαντήσουμε στο παραπάνω ερώτημα θα έπρεπε ίσως να κάνουμε μια μικρή ιστορική αναδρομή των εννοιών "δίκαιο" και "νόμος". Θα ξεκινήσουμε, από την περιοχή του ελλαδικού χώρου τον 5ο περίπου αιώνα, ειδικότερα, την πόλη των Αθηνών. Εκείνη η περίοδος, χαρακτηρίζεται ως μεταβατική. Μέχρι τότε, το δίκαιο ήταν εθιμικό. Ο μύθος, διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στη βούληση του ανθρώπου η οποία εξαντλείται στα όρια του πρώτου. Στις "πρωτόγονες" κοινωνίες, το δίκαιο εξοφλεί την επιδοκιμασία των θεών, εκφρασμένη με τη βούληση των ισχυρών, ήταν δηλαδή προνόμιο των ηγεμόνων - βασιλιάδων και "άνηκε" σε αυτούς σαν παραχώρηση των θεών. Στην ομηρική για παράδειγμα εποχή, οι βασιλείς είναι "σκηπτούχοι" και απονέμουν τη δικαιοσύνη που οι θεοί τούς έχουν "εκχωρήσει" κατ' αποκλειστικότητα. ( "[...]τῶν οἳ νῦν βροτοί εἰσιν ἐπιχθόνιοι μαχέοιτο· καὶ μέν μευ βουλέων ξύνιεν πείθοντό τε μύθῳ· ἀλλὰ πίθεσθε καὶ ὔμμες, ἐπεὶ πείθεσθαι ἄμεινον· μήτε σὺ τόνδ᾿ ἀγαθός περ ἐὼν ἀποαίρεο κούρην, ἀλλ᾿ ἔα ὥς οἱ πρῶτα δόσαν γέρας υἷες Ἀχαιῶν· μήτε σὺ Πηλείδη ἔθελ᾿ ἐριζέμεναι βασιλῆϊ ἀντιϐίην, ἐπεὶ οὔ ποθ᾿ ὁμοίης ἔμμορε τιμῆς σκηπτοῦχος βασιλεύς, ᾧ τε Ζεὺς κῦδος ἔδωκεν." Ιλιάδα, ραψωδία Α' στίχοι 271-279) Αυτή η αντίληψη, ότι δηλαδή το δίκαιο ανάγεται (και αργότερα εξαρτάται αν όχι στο όλο, σε μέρος αυτού) κατευθείαν από τους Θεούς παραμένει μέχρι και τον 5ο αιώνα π.Χ., εώς ότου δηλαδή κάνουν την εμφάνισή τους οι γνωστοί σοφιστές. Ακόμη και στην περίπτωση του νομοθέτη Λυκούργου, η αντίληψη αυτή είναι φανερή, αφού σύμφωνα με την παράδοση, προτού να παραδώσει τους νόμους στους συμπολίτες του, ο Λυκούργος συμβουλεύτηκε το μαντείο των Δελφών (και κατ'επέκταση τους Θεούς) αν ήταν πρός το συμφέρον της Σπάρτης να υπακούει στους νόμους που έγραψε ο ίδιος.
Αλλά ας επιστρέψουμε στην Αθήνα του 5ου. Εκεί, οι σοφιστές επανατοποθετούν τον άνθρωπο-πολίτη μέσα στην πολιτική κοινότητα και καθορίζουν το ρόλο του ως συνεργό στην κοινωνική προσπάθεια, τον καθιστούν δηλαδή συνυπεύθυνο για την εξέλιξη των πραγμάτων. (κοινωνική ευθύνη, ακούγεται πολύ σα φράση στις μέρες μας). Μια τέτοια αλλαγή φυσικά δεν έγινε από μόνη της. Ούτε ήρθε ουρανοκατέβατο στον Πρωταγόρα να διατυπώσει το "μέτρον πάντων χρημάτων ἄνθρωπος, τῶν μὲν ὄντων ὡς ἔστιν, τῶν δὲ οὐκ ὄντων ὡς οὐκ ἔστιν [...]" Η εμπιστοσύνη στον ανθρώπινο λόγο ήταν ηδη ένα από τα συμπεράσματα των (ορθολογιστών) Ιώνων φιλοσόφων. Με βάση λοιπόν τις παραπάνω αντιλήψεις, το δίκαιο αποδεσμέυεται από τη θεία βούληση, πλέον οι νόμοι δεν έχουν αφετηρία τη θεϊκή επίνευση-συγκατάβαση αλλά αποτελούν ανθρώπινα έργα τα οποία απηχούν ανθρώπινες αντιλήψεις ανάλογα με το ιστορικό πλαίσιο. Δηλαδή, οι νόμοι μεταβάλλονται ανα τους αιώνες αφού διαμορφώνονται σε ορισμένο κοινωνικό χώρο με ανθρώπους πλαισιομένους από ορισμένες και χρονικά μεταβαλλόμενες αντιλήψεις. Κατ'αναλογία όπως οι νόμοι είναι σχετικοί, είναι και το δίκαιο. (Κάπως το είχε πει κι ο Πλάτων στον Θεαίτητο αλλά καθώς δεν έχω αντίτυπο στο σπίτι και δεν το θυμάμαι απ'έξω το αφήνω στη δική σας έρευνα). Όσον αφορά το ερώτημα φύση ή νόμος, υπήρχαν αρκετές απόψεις. Θα παραθέσω χάριν συντομίας τις 2 γνωστότερες σε εμένα οι οποίες νομίζω ότι θα επαναληφθούν με το πέρασμα των χρόνων, αφήνοντας ακόμη και στις δικές μας απόψεις το σημάδι τους. Η πρώτη, είναι η άποψη του Πρωταγόρα. Γι'αυτόν, το δίκαιο ταυτίζεται με την "κοινή δόξαν", για αυτό και δεν είναι "φύσει". Ο Θρασύμαχος ο Χαλκηδόνιος, μαθητής του Πρωταγόρα, ισχυρίζεται ότι οι νόμοι είναι η έκφραση των ισχυρών υπό μορφή θεσμών, συνακόλουθα το δίκαιο δεν είναι άλλο παρά αυτό που η βούληση των "κρεισσόνων" θεσμοθέτησε -χμ, σαν κάτι να μου θυμίζει-. Στο απέναντι στρατόπεδο, ο Ιππίας, υπέρμαχος της φύσεως έναντι του νόμου υποστηρίζοντας ότι όλοι οι πολίτες είναι "συγγενείς-οικείοι και πολίται-φύσει ου νόμω", καθώς για αυτόν "τὸ γὰρ ὁµοῖον τῷ ὁµοίῳ φύσει συγγενές ἐστιν, ὁ δὲ νόµος τύραννος ὢν τῶν ἀνθρώπων, πολλὰ παρὰ τὴν φύσιν βιάζεται" ...
Αργότερα έρχεται το "Dura lex, sed lex", συντέθηκε κι το "corpus juris civilis" κι ήταν όλοι (;) ευχαριστημένοι.
Και μετά από μια προσπέραση αρκετών αιώνων, φθάσαμε στο σήμερα. Με το Βουλγαράκη. Και το "ό,τι είναι νόμιμο, είναι και ηθικό"
Και δεν απαντήσαμε στην αρχική ερώτηση. Γιατί το "δίκαιο" σε Ιράκ, Λιβύη, Αίγυπτο, Ζηλωτές το 1342-1349, σταυροφορίες, Βασίλειος Βουλγαροκτόνο και τα κοντάρια με χιλιάδες διάτρητα κεφάλια περασμένα πάνω σε αυτά, το δίκαιο της σφαγής των Ουγενότων και των στρατοπέδων συγκεντρώσεως, το δίκαιο των Αργεντίνων στους δρόμους να βαράνε κατσαρόλες επί κυβερνήσεως Καρόλου Μένεμ, το "δίκαιο" του βιασμού της Μουχτάρ Μάι, των παιδιών-στρατιωτών και τόσα άλλα δεν επιτρέπουν συγκρίσεις.
Εντέλει, τι υπερισχύει;
Το δίκαιο του ισχυρού;
Το δίκαιο του κοινωνικού συμβολαίου;
Το δίκαιο της φύσης;
Το δίκαιο, αυτό που "δείχνει" στα σανσκριτικά, τι να δείχνει άραγε στις μέρες μας;
Τη φύση, το νόμο, τον άνθρωπο,το Μέρφυ;
Υ.Γ: Ο Θάνος Πλεύρης εξακολουθεί να πιστεύει στο "δίκαιο του αίματος".
by Nausika
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου