17 Νοέμβρη 1973: Η εξέγερση του Πολυτεχνείου

Κάθε Νοέμβρη, ο νους και η καρδιά μας είναι εκεί, στο Πολυτεχνείο, στην εξέγερση των φοιτητών, της νεολαίας και ολόκληρου του ελληνικού λαού κατά της χουντικής τυραννίας, τον Νοέμβριο του 1973. Το Πολυτεχνείο ήταν η κορυφαία εκδήλωση της επτάχρονης αντιχουντικής πάλης και μία από τις κορυφαίες στιγμές των αγώνων του λαού και της νεολαίας.

Ήμουν οκτώμισι χρονών τον Νοέμβρη του 1973 και θυμάμαι σαν τώρα τις φωνές από το ραδιόφωνο "Εδώ Πολυτεχνείο... Εδώ Πολυτεχνείο", θυμάμαι σαν τώρα τον κόσμο να κατεβαίνει από τα λεωφορεία με πρησμένα μάτια και πολλούς από αυτούς να τρίβουν λεμονιά στα μάτια τους για να συνέρθουν από τα δακρυγόνα. Μεγαλώνοντας και βλέποντας κάθε Νοέμβρη τις εκδηλώσεις - συγκεντρώσεις που γινόταν τα πρώτα χρόνια και αργότερα συμμετέχοντας και εγώ στους εορτασμούς του Πολυτεχνείου έβαζα τις αναμνήσεις μου σε τάξη.

Από την αρχή του 1973 εκφράστηκε με ανεβασμένες μορφές πάλης η λαϊκή αγανάκτηση ενάντια στην αμερικανοκίνητη χούντα όπως η κατάληψη της Νομικής, τον Φλεβάρη του 1973, η διαδήλωση στις 4 Νοέμβρη 1973, με αφορμή το μνημόσυνο του Γ. Παπανδρέου, όπου έγιναν και συλλήψεις αλλά και η διαδήλωση 3.000 φοιτητών για συμπαράσταση στους συλληφθέντες στις 8 Νοέμβρη. Οι διαδηλώσεις συνεχίστηκαν στις σχολές.

Την Τετάρτη 14 Νοέμβρη 1973, το πρωί εκατοντάδες φοιτητές του Πολυτεχνείου συγκεντρώνονται στο προαύλιο του Ιδρύματος. Αρχίζουν συνελεύσεις για να αποφασίσουν πώς θα αντιμετωπίσουν το νέο σχέδιο της χούντας για την υποταγή του κινήματος.

Συγκέντρωση γίνεται και στη Νομική που αποφασίζει να κατευθυνθεί στο Πολυτεχνείο. Στις 2.00 μ.μ., 5.000 περίπου φοιτητές έχουν συγκεντρωθεί στο Πολυτεχνείο, ενώ αρχίζει να μαζεύεται και άλλος κόσμος. Η Πατησίων δονείται από τα συνθήματα κατά της χούντας. Η Ασφάλεια κινητοποιείται και καλεί τους συγκεντρωμένους να αποχωρήσουν.

Οι συγκεντρωμένοι φοιτητές στο Πολυτεχνείο συγκροτούν μια επιτροπή κατάληψης. Κλείνουν οι πόρτες και στις 8.30 το βράδυ γίνεται η πρώτη συνεδρίαση της συντονιστικής επιτροπής. Αμέσως οι πρώτες προκηρύξεις σκορπίζονται στην Πατησίων που είχε κλείσει από τον συγκεντρωμένο κόσμο. Ακούγονται τα πρώτα συνθήματα "Ψωμί - παιδεία - ελευθερία", "20% για την παιδεία" και "Κάτω η χούντα".

Την Πέμπτη 15 Νοέμβρη 1973, η κατάληψη αποτελεί πόλο έλξης του λαού της Αθήνας που αρχίζει να συρρέει στο Πολυτεχνείο. Ως τις 9.30 το βράδυ η κατάληψη έχει πυκνώσει ενώ ο λαός στους γύρω από το Πολυτεχνείο δρόμους, φωνάζει αντιαμερικανικά και αντιχουντικά συνθήματα.

Οι συγκεντρωμένοι παραμένουν όλη τη νύχτα για συμπαράσταση στους φοιτητές της κατάληψης του Πολυτεχνείου.

Η ανταπόκριση του κόσμου ξεπερνά κάθε προσδοκία και για πρώτη φορά δημιουργείται η πεποίθηση ότι η χούντα μπορεί να πέσει. Ταυτόχρονα οι συνελεύσεις δίνουν και το ιδεολογικό στίγμα του αγώνα.

Την Παρασκευή 16 Νοέμβρη 1973 μπαίνουν σε λειτουργία οι πομποί του ραδιοφωνικού σταθμού στους 1.050 χιλιόκυκλους που μεταφέρουν το μήνυμα του αγώνα σε όλη την Αθήνα που παρακολουθεί τα γεγονότα.

Στις 9 το πρωί στήνονται τα πρώτα οδοφράγματα και σχηματίζονται δύο μεγάλες διαδηλώσεις στην Πανεπιστημίου και στη Σταδίου.

Το μεσημέρι επιτροπή των αγροτών από τα Μέγαρα, που είχαν ξεσηκωθεί ενάντια στις απαλλοτριώσεις της γης τους, επισκέπτονται τη Συντονιστική Επιτροπή και ο σταθμός μεταδίδει: "Ο λαός των Μεγάρων στέκεται και υπόσχεται να αγωνιστεί στο πλευρό του φοιτητικού και εργαζόμενου λαού... Ο αγώνας είναι κοινός... Δεν είναι μόνο για την πόλη των Μεγάρων ή το Πολυτεχνείο... Είναι για την Ελλάδα. Για τον λαό της που θέλει να καθορίσει τη ζωή του. Να πορευτεί στο δρόμο της προκοπής. Βασική προϋπόθεση, η ανατροπή της δικτατορίας και η αποκατάσταση της δημοκρατίας".

Οι συγκεντρωμένοι έξω από το Πολυτεχνείο τραγουδάνε το "πότε θα κάνει ξαστεριά".

Το απόγευμα οι διαδηλωτές στο χώρο γίνονται χιλιάδες με συμμετοχή των εργατών. Έτσι στις 6 το απόγευμα αρχίζουν οι συγκρούσεις διαδηλωτών και Αστυνομίας με πολλούς τραυματίες.

Στις 7 το απόγευμα μεγάλη διαδήλωση κατευθύνεται στο Πολυτεχνείο και η Αστυνομία χτυπάει. Εμφανίζονται τεθωρακισμένα της Αστυνομίας και πέφτουν οι πρώτοι πυροβολισμοί. Στη Σόλωνος, στην Κάνιγγος, στη Βάθη, στην Αριστοτέλους, στην Αλεξάνδρας, στην πλατεία Αμερικής γίνονται μάχες σώμα με σώμα.

Στις 9.30 η Αστυνομία απαγορεύει την κυκλοφορία στο κέντρο της Αθήνας μέχρι νεοτέρας διαταγής.

Στις 11 το βράδυ ο ραδιοσταθμός και τα μεγάφωνα καλούν τον κόσμο να μη φύγει. Οι αύρες έχουν κυκλώσει το χώρο του Πολυτεχνείου και τα δακρυγόνα έχουν πνίξει την περιοχή.

Όσοι μένουν ανάβουν φωτιές για να εξουδετερώσουν τα δακρυγόνα και στήνουν οδοφράγματα.

Λίγο μετά τα μεσάνυχτα, ( Σάββατο 17 Νοέμβρη) τα πρώτα τανκς εμφανίζονται, ενώ στο νοσοκομείο που οργανώθηκε στο Πολυτεχνείο, μεταφέρονται όλο και περισσότεροι νεκροί και τραυματίες.

Στη 1 μετά τα μεσάνυχτα τα τανκς έχουν ζώσει το Πολυτεχνείο. Τα μεγάφωνα και ο ραδιοσταθμός μεταδίδουν: "Μην φοβάστε τα τανκς", "Κάτω ο φασισμός", "Φαντάροι είμαστε αδέρφια σας. Μη γίνετε δολοφόνοι".

Στις 1.30 τα τανκς ξεκινούν με αναμμένους τους προβολείς. Οι φοιτητές τοποθετούν μια "Μερσεντές" πίσω από την κεντρική πύλη για να εμποδίσει την είσοδο των τανκς. Οι φοιτητές είναι ανεβασμένοι στα κάγκελα, τραγουδούν τον εθνικό ύμνο και φωνάζουν στους φαντάρους: "Είμαστε αδέρφια".

Δίνεται διορία 20 λεπτών για να βγουν οι έγκλειστοι, ενώ ένα τανκ παίρνει θέση απέναντι στην είσοδο. Η Συντονιστική Επιτροπή προσπαθεί να διαπραγματευτεί την ασφαλή έξοδο του κόσμου.

Ωρα 2.50, ξημερώματα του Σαββάτου 17 Νοέμβρη. Ο επικεφαλής αξιωματικός με μια κίνηση του χεριού του, δίνει την εντολή να ξεκινήσει το τανκ. Η πόρτα πέφτει και το τανκ συνεχίζει την πορεία του φτάνοντας μέχρι τις σκάλες του κτιρίου "Αβέρωφ". Μαζί του μπαίνουν ασφαλίτες και άντρες των ΛΟΚ. Πέφτουν πυροβολισμοί. Υπάρχουν φαντάροι που βοηθούν τους φοιτητές να φύγουν, αλλά στις εξόδους τούς περιμένουν ασφαλίτες και συλλαμβάνουν και τους κυνηγούν, οι κάτοικοι των γύρω πολυκατοικιών τους προσφέρουν άσυλο.

Στις 3.20 δεν υπάρχει πλέον κανένας στο Πολυτεχνείο έχει εκκενωθεί πλήρως.

Πολλοί φοιτητές φοβούμενοι την σύλληψη, αν και βαριά τραυματισμένοι, αρνούνται τη μεταφορά τους στο νοσοκομείο.


Την επόμενη μέρα οι εφημερίδες έγραφαν:

ΤΟ ΒΗΜΑ

Η εφημερίδα κυκλοφόρησε με τίτλο "Νεκροί και Τραυματίες στο Κέντρο των Αθηνών". Προτάσσει επίσης τις καταλήψεις και τις διαδηλώσεις σε Θεσσαλονίκη και Πάτρα και τις συνεχείς εκκλήσεις των φοιτητών. Στις εσωτερικές σελίδες φιλοξενεί τις δηλώσεις της "κυβέρνησης" και των πολιτικών Π. Κανελλοπουλου, Γ. Μαυρου, Ι. Ζιγδη και Α. Παπανδρέου.

Μεγάλο ενδιαφέρον έχει το "Δίδαγμα" της εφημερίδας στην πρώτη σελίδα, το οποίο αναφέρει μεταξύ άλλων: "Από την όλη μέχρι τώρα στάση του ελληνικού λαού και από την διαδρομή των τελευταίων εξήμισυ ετών, μέχρι και των γεγονότων των ημερών αυτών, θα έπρεπε να είχε ήδη πεισθεί η σημερινή Κυβέρνηση πως μοναδική διέξοδον αποτελεί η πραγματική αποκατάσταση της ανόθευτης λαϊκής κυριαρχίας. Στις κρίσιμες αυτές ώρες, υποδηλώνεται πόσον ασύμφορη είναι η εμμονή σε αυταρχικά καθεστώτα. Ο ελληνικός λαός στο σύνολό του, καθώς και οι πραγματικοί του φίλοι στην Ευρώπη, επιθυμούν την πολιτική γαλήνη για τον τόπο μας. Όχι όμως με μιαν επιβεβλημένη αποτελμάτωση που προκαλεί περιοδικά επικίνδυνες εκρήξεις δυσφορίας, αλλά δημοκρατικήν ομαλότητα που θα ετερμάτιζε μιαν αποδεδειγμένα μη βιώσιμη κατάσταση".

Στις εσωτερικές σελίδες η εφημερίδα δίνει επίσης το χρονικό των τραγικών γεγονότων, τους νεκρούς, τους τραυματίες ενώ συνεχίζει το εκτενές ρεπορτάζ της από τη Θεσσαλονίκη και την Πάτρα.

ΤΑ ΝΕΑ

Η εφημερίδα κυκλοφόρησε με τίτλο "Εξεκενώθη το Πολυτεχνείο, Επενέβησαν Άρματα Μάχης". Σύμφωνα με τις πληροφορίες εξάλλου της εφημερίδας, "θεωρείται πολύ πιθανή Αιφνίδια Επιστροφή Καραμανλή", ο οποίος φαίνεται να πιέζεται από πολιτικούς φίλους για να πάρει την παραπάνω απόφαση.

Το χρονικό των γεγονότων είναι εκτενέστατο όπως άλλωστε και τις προηγούμενες ημέρες στην ίδια εφημερίδα, ενώ αναφέρονται τα ονόματα των νεκρών και ο αριθμός των τραυματιών και των συλληφθέντων. Κάτω αριστερά, στην πρώτη σελίδα, φιλοξενείται και το σχόλιο του "Βηματος" που αναφέραμε πιο πάνω. Επίσης στην πρώτη σελίδα παραθέτει τις "Δηλώσεις των πολιτικών και της Κυβέρνησης".

Στις εσωτερικές σελίδες έχει πολύ καλό ρεπορτάζ μέσα από το Πολυτεχνείο. Γράφει για τις ολονύχτιες συνελεύσεις των φοιτητών, παραθέτει την ανακοίνωση τους, τις δραματικές εκκλήσεις τους και τη στιγμή της επίθεσης.

Τα Νεα παραθέτουν στις εσωτερικές σελίδες τους και το πρώτο μήνυμα που απέστειλε ο Ανδρέας Παπανδρέου στην Ελλάδα από το Τορόντο του Καναδά.

ΑΠΟΓΕΥΜΑΤΙΝΗ

Η εφημερίδα κυκλοφόρησε την 17η Νοεμβρίου με τίτλο "3 μετά τα μεσάνυχτα. Τα τανκς Κατέστειλαν Την Εξέγερσι".

Στο χρονικό της αναφέρει: "Η τριήμερη φοιτητική εξέγερσις, που άρχισε το μεσημέρι της παρελθούσης Τρίτης με επίκεντρο το Πολυτεχνείο κατεστάλη σήμερα τα ξημερώματα από τα τανκς που άρχισαν να κατεβαίνουν στο κέντρο της Αθήνας, στις 2 μετά τα μεσάνυχτα και αφού είχαν προηγηθεί σκληρές ένοπλες συγκρούσεις μεταξύ αστυνομίας και φοιτητών σε μεγάλη έκτασι στο κέντρο των Αθηνών, με αποτέλεσμα κατά πρωινές πληροφορίες, τέσσερις νεκρούς και δεκάδες τραυματίες".

Στο άρθρο της "Τι λένε αντιπολίτευση και κυβέρνησι για τα γεγονότα", γράφει: "Η αντιπολίτευση με χθεσινές δηλώσεις των εκπροσώπων της κκ. Π. Κανελλοπούλου και Γ. Μαύρου, έλαβε σαφή θέσι συμπαραστάσεως στο φοιτητικό κίνημα και τους φοιτητές, που 'αποτελούν, όπως τονίζουν, την πρωτοπορία του Έθνους στο δρόμο της Δημοκρατίας".

Στις εσωτερικές σελίδες έχει ρεπορτάζ από το χρονικό των μαχών και την έφοδο των τανκς και επίσης παρουσιάζει τα γεγονότα της Θεσσαλονίκης και της Πάτρας.

Η ΒΡΑΔΥΝΗ

Η Βραδυνή κυκλοφόρησε με τίτλο: "Άρματα Μάχης Έζωσαν Την Αθήνα". "Αίμα Έρρευσε. Νεκροί και τραυματίαι κατά τας συγκρούσεις μεταξύ διαδηλωτών - Αστυνομίας".

Το χρονικό της εφημερίδας αναφέρει: "Την 3.30 πρωϊνήν εξεκένωσαν το Πολυτεχνείον. Τα τανκς ενεφανίσθησαν και πάλιν από του μεσονυκτίου εις την πρωτεύουσαν δια να προσδώσουν απολύτως δραματικήν μορφήν εις τας φοιτητικάς εκδηλώσεις αι οποίαι εσημειώθησαν κατά το τελευταίον τετραήμερον εις Αθήνας, με τον αιματηρόν επίλογον.

Ολίγας ώρας ενωρίτερον το αίμα έρρευσεν εις κεντρικάς περιοχας των Αθηνών, κατόπιν των αλλεπαλλήλων διαδηλώσεων και των συγκρούσεων αι οποίαι ηκολούθησαν μετά την δυναμικήν επέμβασιν της Αστυνομίας.

Υπολογίζονται εις 4 οι νεκροι των χθεσινών αιματηρών συγκρούσεων και εις εκατοντάδας οι τραυματίαι".

Σε άλλο άρθρο της η εφημερίδα παρουσιάζει την "εικόνα καταστροφής" που εμφάνιζε το κέντρο της Αθήνας το προηγούμενο βράδυ ενώ φιλοξενούνται και οι δηλώσεις των πολιτικών και της "κυβέρνησης".

Στις εσωτερικές σελίδες ο αναγνώστης έχει την ευκαιρία να διαβάσει το ρεπορτάζ της εφημερίδας από την Πολυτεχνική Σχολή Θεσσαλονίκης και την Πάτρα.


Η δικτατορία δηλώνει 34 νεκρούς και 840 συλλήψεις. Με τη μεταπολίτευση δηλώθηκαν άλλες 21 τουλάχιστον περιπτώσεις θανάσιμου τραυματισμού και τουλάχιστον 2.400 συλλήψεις.

Από τότε μέχρι σήμερα υπάρχουν σημαντικοί και πολλοί σταθμοί που είναι άμεσα συνδεδεμένοι με την εξέγερση του Πολυτεχνείου και τους εορτασμούς του.

Έχουμε αρκετά γεγονότα σε εορτασμούς του Πολυτεχνείου ακόμα και θανάτους κατά την διάρκεια των συγκρούσεων με την αστυνομία παρόλο που δεν είχαμε στρατιωτική χούντα το 1980 την δολοφονία των Σταματίνα Κανελλοπούλου - Ιάκωβου Κουμή και το 1985 την δολοφονία του δεκαπεντάχρονου Μιχάλη Καλτεζά.

Πολλά άλλα που σημάδεψαν τις επετείους του Πολυτεχνείου όπως η ακατανόητη απονομή μεταλλείου ανδρείας από το υπουργείο Εθνικής Άμυνας το 2001 στο πρωτοπαλίκαρο της δικτατορίας, Νικόλαο Ντερτιλή, που διανύει το 30ο έτος φυλάκισης για την κατηγορία της εσχάτης προδοσίας.

 

Όπως η συνέντευξη του A. Σκευοφύλακα στο Βήμα το 2003. Τριάντα χρόνια πέρασαν μέχρι να σπάσει την σιωπή του ο A. Σκευοφύλαξ, έφεδρος στρατιώτης του τεθωρακισμένου άρματος που εισέβαλε στο Πολυτεχνείο και αποκάλυψε όσα συνέβησαν τη μαύρη νύχτα που σημάδεψε τη σύγχρονη ελληνική ιστορία και στιγμάτισε για πάντα τη ζωή του. "Ντρέπομαι γι' αυτό που ήμουν, γι' αυτό που έκανα" λέει στην εκ βαθέων εξομολόγησή του. "ΝΤΡΕΠΟΜΑΙ ΓΙ' AYTO ΠΟΥ HMOYN, ΓΙ' AYTO ΠΟΥ EKANA. Τότε αισθανόμουν ότι έκανα κάτι καλό, κάτι μεγάλο.

Στους"μαυροσκούφηδες", στο Γουδί, είχα γίνει ο ήρωας που διέλυσε τους εχθρούς της πατρίδας, τα "παλιοκουμμούνια", όπως λέγαμε τότε τους φοιτητές. Αυτά μου έλεγαν, αυτά πίστευα. Τι περιμένεις! Ούτε μια εφημερίδα δεν είχα διαβάσει μέχρι τότε. Είχα γίνει και εγώ φασίστας. Μέχρι που μπήκα μέσα, πίστευα αυτό που έκανα. Στη συνέχεια έγινε ο εφιάλτης της ζωής μου."

Μετά την απόλυσή του από τον στρατό, ο A. Σκευοφύλαξ θα μοχθήσει για να ζήσει. "Στο μεροκάματο η ζωή μου άλλαξε 180 μοίρες. Εμένα που μου έμαθαν να μισώ τους κομμουνιστές, ψήφισα δύο φορές το KKE". Στα 30 του θα παντρευτεί, θα αποκτήσει παιδιά. Ζώντας σε μια γειτονιά των νοτίων προαστίων, όλα αυτά τα χρόνια αποφεύγει να μιλάει για τα γεγονότα εκείνης της νύχτας.

Όσες φορές θα τον ρωτήσουν "τι σχέση έχεις με τον "πορτάκια" του Πολυτεχνείου;", θα μιλήσει για "μακρινό ξάδελφο που σκοτώθηκε σε τροχαίο". Στη γυναίκα του θα ανοίξει την καρδιά του ύστερα από χρόνια. Στα τρία παιδιά του δεν το έχει αποφασίσει ακόμη. "Είμαι ένας άνθρωπος που δεν υπήρξε ποτέ 20 χρόνων. Ο έφεδρος στρατιώτης A. Σκευοφύλαξ σκοτώθηκε σε τροχαίο".

Πέρασαν 34 χρόνια και η μνήμες της εξέγερσης του Πολυτεχνείου έχουν περάσει από χιλιάδες κύματα και όπως δείχνουν τα πράγματα για πολλούς έχει εξασθενήσει, έχει ξεθωριάσει, έχει ατονήσει το μήνυμα του Πολυτεχνείου που όπως δείχνουν τα πράγματα σήμερα είναι επίκαιρο παρά ποτέ.

Το ίδιο το κράτος το πέρασε σαν μια αργία για το δημόσιο και μια απλή πλέον σχολική γιορτή προσπαθώντας μάλλον να απαλύνει την ιστορική του άξια και νόημα.

Τα ιδανικά της ελευθερίας, της ανεξαρτησίας, της ειρήνης, της αγάπης για τη ζωή και τον άνθρωπο, παραμένουν ζωντανά και θα παραμένουν επίκαιρα και αναλλοίωτα, όσα χρόνια και αν περάσουν από εκείνη την εξέγερση. Πάντα επίκαιρα, ιδιαίτερα που τα κατοπινά χρόνια, κάποιοι άκαπνοι και απόντες εκείνης της εξέγερσης, καπηλεύτηκαν είτε για να ανέλθουν πολιτικά, είτε ενάντια στους μετέπειτα αγώνες του λαού αποπροσανατολίζοντας την πορεία του με "τρομοκρατικές ενέργειες".

Το Πολυτεχνείο ήταν και θα είναι πάντα ένα ζωντανό κάλεσμα για την δημοκρατία και την ελευθερία, θα είναι ζωντανό μέσα σε κάθε ελεύθερο μυαλό.

Το μικρό αυτό αφιέρωμα είναι "για να θυμούνται οι παλιότεροι και να μαθαίνουν οι νέοι", και, όπως έγραψε ο Μίλαν Κούντερα, "ο αγώνας του ανθρώπου ενάντια στην εξουσία, είναι ο αγώνας της μνήμης ενάντια στη λήθη."

Κείμενο: Γιώργος Φιωτάκης

Νοέμβριος 2005

πηγή: fotoartmagazine.gr