Δύο κείμενα για τον Καρλ Μαρξ

Σαν σήμερα γεννήθηκε το 1818 ο Καρλ Μαρξ. Για αυτόν το λόγο σας παρουσιάζουμε δύο κείμενα σχετικά με τον γερμανό φιλόσοφο.


Ο άνθρωπος που χώρισε τον κόσμο στα δύο.

Ο Καρλ Μαρξ γεννήθηκε το Μάιο του 1818 στη Γερμανία σε μια γερμανοεβραϊκή οικογένεια που προσχώρησε το 1824 στον Προτεσταντισμό και πέθανε -ήρεμα καθισμένος στην πολυθρόνα του- το Μάρτιο του 1883.

Μετά από σπουδές και διδακτορική διατριβή στη Φιλοσοφία και αφού απέτυχε να καταλάβει μια πανεπιστημιακή έδρα, πήγε ο Μαρξ το 1843 στο Παρίσι. Εκεί γνωρίστηκε με τις βρετανικές οικονομικές θεωρίες και τις θεωρίες των πρώιμων Γάλλων σοσιαλιστών.

Το 1845 απελάθηκε από τη Γαλλία και το 1848 από το Βέλγιο, όπου μαζί με τον Engels συνέγραψε το 1848 το «κομμουνιστικό μανιφέστο». Οι δυο τους συνδέθηκαν με ένα δεσμό φιλίας και ενεργοποιήθηκαν στην ανάπτυξη της θεωρίας του «επαναστατικού προλεταριακού σοσιαλισμού» ή αλλιώς «κομμουνισμού».

Μετά από μια σύντομη παραμονή στην Κολωνία, απελάθηκε από την πρωσική κυβέρνηση και από τη Γερμανία και αναγκάστηκε να μεταβεί το 1849 στο Λονδίνο. Εδώ έζησε ο Μαρξ τα υπόλοιπα 34 χρόνια του, συχνά σε άσχημη οικονομική κατάσταση με την οικονομική στήριξη του φίλου του Engels, συγγράφοντας τα κυριότερα έργα του «Κριτική της πολιτικής οικονομίας» (1859) και «Το κεφάλαιο» (1867).

Σ' αυτά τα βιβλία του αναλύσει ο Μαρξ κριτικά τον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής και θεμελιώνει το λεγόμενο επιστημονικό σοσιαλισμό που ονομάστηκε αργότερα Μαρξισμός. Από αυτή την ιδεολογία προέκυψαν τα σοσιαλδημοκρατικά και τα κομμουνιστικά κινήματα.

Ο Μαρξ ήταν ο πρώτος φιλόσοφος που άσκησε έντονη κριτική στο καπιταλιστικό σύστημα, όχι με βάση ηθικά επιχειρήματα, όπως είχαν κάνει ήδη αρκετοί διανοούμενοι πριν από αυτόν, αλλά στηριζόμενος σε πολιτικό και κοινωνικό προβληματισμό.

Ήταν μάλιστα ο πρώτος που είδε την τεράστια υλική δύναμη της βιομηχανικής επανάστασης, η οποία ενεργοποιούσε τον καπιταλισμό ως δύναμη που ήταν σε θέση να εξαλείψει αρχικά τις στερήσεις και τη φτώχια από την ανθρωπότητα, στη συνέχεια όμως θα οδηγούσε στην αυτοκαταστροφή του, αναγκάζοντας τους ανθρώπους να περάσουν σε ένα νέο σύστημα διαφορετικής κοινωνικής οργάνωσης, το σοσιαλισμό. Αυτό το σύστημα θα ήταν ανώτερο του καπιταλισμού, όπως ο καπιταλισμός ήταν ανώτερος της φεουδαρχίας

Από πολλούς θεωρείται ως ο κορυφαίος διανοητής του 19ου αιώνα. Φιλόσοφος που έστρεψε το ενδιαφέρον του έντονα προς τα πολιτικά και οικονομικά θέματα και διατύπωσε ανατρεπτικές θεωρίες. Έρεισμα του ιδεολογικού του προσανατολισμού αποτέλεσε η αυστηρή και αμείλικτη κριτική για καθετί υπαρκτό.

Το δυσκολότερο πρόβλημα στη μαρξική θεωρία είναι το ζήτημα των σχέσεων οικονομίας και ιδεολογικών μορφών. Κάθε προσπάθεια να κατανοηθούν οι αντιλήψεις του Μαρξ οδηγεί σε ερμηνείες και διαφωνίες μεταξύ των μαρξιστών, καθώς από το μαρξικό έργο απουσιάζει η συστηματική ανάπτυξη του ζητήματος, ενώ οι επιμέρους παρατηρήσεις με την ασάφεια ή την πολυπλοκότητά τους, ευνοούν αντιφατικές αναγνώσεις. Σε πολύ αδρές γραμμές η ένταση των σχετικών συζητήσεων επικεντρώθηκε σε ζητήματα ορισμού, γένεσης και λειτουργίας των ιδεολογικών μορφών.

Ο Μαρξ πίστευε ότι η πιο ολοκληρωμένη μορφή, η πιο απόλυτη μορφή δημοκρατίας είναι η διάλυση του κράτους μέσα στην κοινωνία. Αυτό θα μπορούσε να επιτευχθεί μόνο με την κατάργηση της ατομικής ιδιοκτησίας. Πίστευε ότι το κράτος είναι «ο επίσημος εκφραστής των παραγωγικών σχέσεων», αλλά αυτό επιτελείται σε κάθε κοινωνικό σχηματισμό με ιδιαίτερο τρόπο. Η ιδιοτυπία που χαρακτηρίζει τις καπιταλιστικές κοινωνίες είναι ο χωρισμός του κράτους από την κοινωνία των ιδιωτών.

Ο Μαρξ δεν ασχολήθηκε με την εκπαίδευση παρά μόνο περιστασιακά και υπαινικτικά, η θεωρία του όμως προσέφερε ένα πλήθος μεθοδολογικών εργαλείων, που συνέβαλαν στην ανάλυση της δομής και των λειτουργιών της κοινωνίας και του εκπαιδευτικού θεσμού.

Αναμφίβολα όμως, η συμβολή του Καρλ Μαρξ στο φιλοσοφικό, επιστημονικό στοχασμό είναι ιδιαίτερα σημαντική και δεν πρέπει να κρίνεται κοντόφθαλμα κάτω από το πρίσμα πολιτικού φανατισμού και πολυποίκιλης μισαλλοδοξίας.

πηγή: focusmag.gr

Καρλ Μαρξ

Ο μετά Χριστόν προφήτης «Μετά τον Ιησού Χριστό κανένας δεν ενέπνευσε τέτοια παγκόσμια αφοσίωση όπως ο Καρλ Μαρξ και κανένας δεν ήταν χειρότερος με τα χρήματα από τον συγγραφέα του "Κεφαλαίου"» λέει ο βιογράφος του Φράνσις Γουίν, σε ένα βιβλίο που αναφέρεται περισσότερο στην προσωπικότητα και στον χαρακτήρα του επαναστάτη παρά στην ουσία των ιδεών του

Μήπως εδώ η θρησκεία συναντάει τον Κομμουνισμό; Ο Φράνσις Γουίν επιχειρεί να το πετύχει. Εστω και μεταφορικά. «Κανένας άλλος μετά τον Ιησού Χριστό, με την ίδια αφανή φτώχεια, δεν ενέπνευσε περισσότερη παγκόσμια αφοσίωση στους οπαδούς του από τον Καρλ Μαρξ» δηλώνει ο βιογράφος του μεγάλου στοχαστή στο φιλόδοξο έργο του, που βρίσκεται ήδη στα ράφια όλων των ευυπόληπτων βιβλιοπωλείων της Βρετανίας. «Ο ορισμός που δίνει ο Καρλ Μαρξ στη φτώχεια, όπως και εκείνος της διδασκαλίας του Ιησού, ήταν τόσο πνευματικός όσο και οικονομικός. Τι θα έχει κερδίσει ένας άνθρωπος που έχει κατακτήσει όλο τον κόσμο αλλά έχει χάσει την ψυχή του;».

Ο Καρλ Μαρξ ψηφίστηκε σε δημοψήφισμα που έκανε την περασμένη εβδομάδα το BBC ως ο μεγαλύτερος στοχαστής του αιώνα. Οι οπαδοί του παρέλειψαν διακριτικά το γεγονός ότι ο Καρλ Μαρξ πέθανε το 1883, αποδίδοντας με αυτό τον τρόπο τιμή στον άνθρωπο που υπήρξε θεμελιωτής της «πάλης των τάξεων» αλλά ταυτόχρονα και «ένας δάσκαλος της ειρωνείας και του σαρκασμού».

Τι έλεγε ο ίδιος ο Μαρξ για το έργο του; Ο Φράνσις Γουίν είναι αποκαλυπτικός. «Ασχετα με τα προβλήματα που μπορεί να έχουν, τα γραπτά μου έχουν το πλεονέκτημα να είναι ένα καλλιτεχνικό σύνολο». Ο Μαρξ προς τον Φρίντριχ Ενγκελς. Ο μεγαλύτερος στοχαστής του αιώνα προς τον στενό φίλο και συνεργάτη του. Στα γράμματά του προς τον Ενγκελς, μέρος των οποίων περιλαμβάνεται στη βιογραφία του, ο Καρλ Μαρξ αναφέρεται στη δουλειά του μιλώντας για ένα «έργο τέχνης». Οπως λένε οι μελετητές του βέβαια, αν ο μεγάλος στοχαστής ήθελε να παραγάγει ένα κλασικό οικονομικό κείμενο, αντί του σύνθετου «καλλιτεχνικού» κοινωνικού στοχασμού του, θα το είχε κάνει. Τον Ιούνιο του 1865 άλλωστε παρέδωσε δύο διαλέξεις που αργότερα τυπώθηκαν με τον τίτλο «Αξία, τιμή και κέρδος». Το περιεχόμενό τους; Ούτε επεξεργασμένες μεταφορές, ούτε λεκτικές παρεκκλίσεις, ούτε λεκτικές «παγίδες», ούτε δυσνόητα θεωρήματα. Μπορούσε να τις καταλάβει οποιοδήποτε έξυπνο παιδί. Και όμως, την ίδια περίοδο ο Καρλ Μαρξ, ολοκλήρωνε το πρώτο μέρος του «Κεφαλαίου».

Χαρακτηριστική των τριγμών που θα προκαλούσε τις επόμενες δεκαετίες έστω και η απλή ανάγνωση αυτού του κειμένου ήταν η δήλωση που έκανε ο πρωθυπουργός της Βρετανίας Χάρολντ Γουίλσον, σχεδόν έναν αιώνα μετά τη δημοσίευση του «Κεφαλαίου». «Εφτασα μόνο ως τη σελίδα 2» ­ δήλωνε σε ένα επιτηδευμένο χαριτολόγημα. «Στο σημείο αυτό δεν άντεξα, η υποσημείωση ήταν σχεδόν μια σελίδα»...

Ο Γουίλσον είχε βέβαια αριστεύσει στις πολιτικές επιστήμες, στη φιλοσοφία και στα οικονομικά, αλλά υπέθεσε ότι η δημόσια παραδοχή της άγνοιάς του «περί τον Μαρξ» θα του άνοιγε τις πόρτες για τις «αυλές» της τάξης των μορφωμένων μεγαλοαστών της χώρας. Στην Αγγλία αλλά και στην Αμερική υπήρξε μια μεγάλη περίοδος ­ που κατά πολλούς δεν έχει ακόμη ξεπεραστεί ­ όπου τα επιχειρήματα εκείνων που δεν έφτασαν ποτέ ούτε καν ως τη σελίδα 2 του «Κεφαλαίου» θεωρούνταν πολύ περισσότερο «ορθά» από εκείνα των μελετητών του. Ακολουθώντας την ίδια λογική με τον Γουίλσον, αλλά μεταφέροντας στη διατύπωσή της πιο σοφιστικέ ύφος, ο φιλόσοφος Καρλ Πόπερ δήλωσε τα επόμενα χρόνια ότι κανείς δεν μπορεί να αποδείξει με μεγαλύτερη ευκολία το αν ο Μαρξ έλεγε ανοησίες ή όχι, από το γεγονός ότι οι «σιδερένιοι νόμοι» του δεν ήταν τελικά τίποτα παραπάνω από ιστορικές προφητείες, τόσο αμυδρές και ολισθηρές όσο και τα τετράστιχα του Νοστράδαμου.

Βέβαια, αν όντως δεν είχε συμβεί τίποτα από όσα προέβλεψε ο Καρλ Μαρξ, ίσως να ακολουθούσε ένας συγκρατημένος σκεπτικισμός τις δηλώσεις των επικριτών του. Οπως υπενθυμίζει και ο Γουίν στο κείμενό του όμως, «μήπως οι επιδόσεις επιχειρηματιών όπως ο Μπιλ Γκέιτς μας αναγκάζουν να σκεφτούμε διαφορετικά;».

Στο βιβλίο του Γουίν επιχειρείται να συνδυαστεί το προφίλ του δημιουργού του «ιστορικού υλισμού» με τον παραπλανητικό και σε ορισμένες περιπτώσεις γκροτέσκο τρόπο ζωής του. Οπως γράφει ο συγγραφέας του, αν ο Μαρξ είχε ζήσει μερικά χρόνια παραπάνω, πιθανότατα κάποιοι εμπνευσμένοι δημοσιογράφοι θα του απέδιδαν τα εγκλήματα του Τζακ του Αντεροβγάλτη... Ενας αμερικανός συγγραφέας, μάλιστα, ήδη τον έχει κατατάξει ανάμεσα στα μέλη μιας μυστικής σατανικής κάστας λόγω της πυκνής γενειάδας και του βροσυρού ύφους!

Στο βιβλίο του Γουίν όμως δεν αναζητείται η ουσία της θεωρίας του Μαρξ. Ο συγγραφέας του είναι κριτικός απέναντι στον «πρωταγωνιστή» του. Αναφέρεται με καχυποψία στον Μαρξ και στον Ενγκελς και σίγουρα κανείς δεν θα ανακαλύψει στο περιεχόμενό του καμία λεπτομέρεια για όσα ο Μαρξ είπε, παρά μόνο για όσα έκανε. Ο Μαρξ χαρακτηρίζεται βίαιος, δικτατορικός, αλαζών και «ίσως ο μεγαλύτερος βιρτουόζος της ύβρεως μετά τον Τζόναθαν Σουίφτ». Ο «Observer» χαρακτηρίζει το βιβλίο «μικρό» από φιλοσοφικής πλευράς, αλλά αναφέρει ότι ξεχωρίζει στο εσωτερικό του «ένας αρθρογράφος τόσο ευφυής όσο και το αντικείμενό του».

Πώς ζούσε όμως ο Καρλ Μαρξ; Οπως αναφέρεται στο κείμενο, «ήταν ένας πρωταθλητής της εργατιάς που δεν ανέχθηκε ποτέ την αξιοπρέπεια μιας μόνιμης δουλειάς, αλλά προτίμησε να ζει σε βάρος του σκληρά εργαζόμενου συνεργάτη του Φρίντριχ Ενγκελς». Ο Ενγκελς πάλι χαρακτηρίζεται ως ένα λαμπερό πνεύμα, με ανεξάντλητη αφοσίωση στον έρωτα, που δούλευε σκληρά και ζούσε με δύο ιρλανδέζες εργάτριες. Ο ίδιος κράτησε τα οικονομικά τους «έξω από το νερό» εξαναγκαζόμενος πολλές φορές να κλέβει από το μαγαζί του πατέρα του στο Μάντσεστερ. Ο Ενγκελς ήταν τυφλά αφοσιωμένος στο σκληρό πνεύμα του Μαρξ και, όπως αναφέρεται στο βιβλίο, πολλές φορές έγραψε ολόκληρα άρθρα σε βρετανικές εφημερίδες στο όνομα του μεγάλου συνεργάτη του. Ο Γουίν, σε μια κρίση αντίδρασης, αποκαλεί τον Μαρξ έναν «εβραίο μπρουρζουά απατεώνα» και αναφέρει ότι απέτυχε να βοηθήσει στην κηδεία του πατέρα του, ενώ την ίδια περίοδο διαδίδονταν φήμες ότι είχε αφήσει έγκυο την ίδια την υπηρέτρια του σπιτιού του. Αν πέτυχε στην «καριέρα» του, κατά τον Γουίν, ήταν αποκλειστικά επειδή επέλεξε να ζει ως ένας αστός, με το εισόδημα ενός άλλου. «Ηταν ένας χυδαίος δικτάτορας» ­ αναφέρει ­ «αλλά ταυτόχρονα ήταν άφοβος, ευφυής και παθιασμένος, ένας παραμυθάς που δεν είχε φανερώσει το ταλέντο του, ένας εμπνευσμένος πατέρας και ένας τρυφερός προστάτης της οικογένειάς του».

Τα τελευταία χρόνια της ζωής του ο Μαρξ δεν ήταν ένας αριστερός που έψαχνε για αξιώματα και καρέκλες. Ως ένας εμπνευστής της Τάξης των Κομμουνιστών διώχθηκε από τη Γαλλία και έμεινε στο Λονδίνο, επειδή δεν έγινε δεκτός ούτε στη Γερμανία, στην Ελβετία ή στο Βέλγιο. Στο Λονδίνο έζησε μέσα στις ίντριγκες των μυστικών αστυνόμων που βρίσκονταν διαρκώς γύρω του και στους «έμπιστους» οπαδούς. Πολλές φορές κινδύνευσε με συλλήψεις και εξορία.

«Αν δεν είχε εκδώσει ποτέ ούτε ένα βιβλίο» καταλήγει ο Γουίν «θα είχε μείνει στην Ιστορία ως ένας από τους μεγαλύτερους δημοσιογράφους των μοντέρνων καιρών, ένας άνθρωπος που ήξερε να γράφει με την ίδια ποιητική όσο και υβριστική γλώσσα».

πηγή: tovima.gr