Ν. Καζαντζάκης, Ο λόγος για το βραβείο ειρήνης

Σαν σήμερα γεννήθηκε το 1883 ο συγγραφέας Νίκος Καζαντζάκης. Εμείς, στο Γλέντι, με αφορμή αυτήν την επέτειο αναδημοσιεύουμε το λόγο του στη Βιέννη στις 28 Ιουνίου του 1956, όταν του απονέμηθηκε το βραβείο ειρήνης.

" Αγαπητοί φίλοι,

Δέχομαι την υψηλή αυτή αμοιβή, το Παγκόσμιο Βραβείο Ειρήνης, όπως ένας γέρος εργάτης το μεροκάματό του, άμα πια βραδιάσει. Είμαι βαθιά συγκινημένος, συνάμα και ντρέπομαι και δεν ξέρω τι να κάμω. Είμαι άξιος να δεχτώ ένα τέτοιο μεροκάματο;

Τις πρώτες στιγμές δίστασα· και τέλος εξ ονόματος της Κρήτης, της πατρίδας μου, θεώρησα πως μπορώ να δεχτώ μιαν τέτοιαν τιμή. Αυτή μονάχα, η Κρήτη, τo τραγικό vησί, που τόσο ακριβά κατάχτησε την ειρήνη, είναι άξια για μιαν τέτοια αμοιβή.

Αιώνες πολλούς η Κρήτη αγωνιζόταν για την ειρήνη, μα δεν μπορούσε να την πάρει, παρά διαβαίνοντας ποτάμια αίματα και δάκρυα. Να, γιατί από την παιδική μου ηλικία, έζησα με πολλήν ένταση το τραγικό νόημα της ζωής και την πικρή γεύση του αγώνα. Με συνεπήρε η πνοή της Κρήτης και προσπάθησα, ως άνθρωπος κι ως συγγραφέας, να πολεμώ για την ελευθερία, την ειρήνη και την αξιοπρέπεια του ανθρώπου.

Η σημερινή όμως ετούτη τελετή παίρνει για μένα μια σημασία που βαθειά αγγίζει την καρδιά μου. «Η Επιτροπή των Διεθνών Βραβείων της Ειρήνης», προσφέρει σ’ έναν Έλληνα ποιητή το κλαδί της ελιάς· να δώσει ο Θεός η χειρονομία αυτή νά ’ναι το προδρομικό μήνυμα της ειρήνης σε ολάκερη την Ελληνική γή.

Προσπαθώ να συγκρατήσω τον πόνο μου, μα δεν μπορώ· στην αποψινή γιορτή της ειρήνης, το πρόσωπο της Κύπρου υψώνεται μπροστά μου γεμάτο αίματα. Τη στιγμή που μιλούμε, oι σκοτεινές δυνάμεις χυμούν εκεί πέρα και θέλουν να πνίξουν την ελευθερία. Ας ενωθούμε όλοι, ας προσπαθήσουμε όλοι, στο ηρωϊκό τούτο μαρτυρικό νησί να θριαμβεύσει η ελευθερία· αυτή μονάχα μπορεί vα φέρει στον άνθρωπο το ανώτατο αγαθό, την ειρήνη.

Ποτέ το ιδανικό της ειρήνης δε στάθηκε τόσο απαραίτητο όσο στην εποχή μας. Για πρώτη φoρά ο άνθρωπος βρίσκεται συνειδητά ομπρός από την άβυσσο. Γι’ αυτό, το σάστιμα, η ηττοπάθεια κ’ η προδοσιά τόσων ψυχών γύρα μας. Για πρώτη φορά συνάμα και τα μέσα της εξόντωσης στάθηκαν τόσο τρομακτικά. Η επιστήμη, το δίστομο αυτό μαχαίρι, έθεσε διαβολική δύναμη στα χέρια του πιθηκάνθρωπου. Toυ κάκου από χιλιάδες χρόνια, ο πιθηκάνθρωπος αυτός κίνησε vα φτάσει στην ανώτατη αποκορύφωσή του, στον άνθρωπο. Δεν έφτασε ακόμη σε ολάκερη την επιφάνεα της γης. Οι σκοτεινές δυνάμεις λυσσούν ακόμη εντός του. Απειλητικές κι αποφασισμένες.

Οπλισμένοι με τη διαβολική αυτή δύναμη μπήκαμε στην άγρια ζούγκλα, που τη λέμε ατομική εποχή. Κρίσιμη η στιγμή. Ανάμεσα στην πρόοδο της διάνοιας και στο ηθικό επίπεδο του σημερινού ανθρώπου, υπάρχει μεγάλη απόκλιση, εξαιρετικά επικίνδυνη, Ο γορίλλας ανακάλυψε υπερβολικά ενωρίς τη φωτιά.

Αν δε θέλουμε ν’ αφήσουμε τον κόσμο να βουλιάξει στο χάος, πρέπει, όπως λευτερώσαμε τις δυνάμεις που είναι κρυμμένες μέσα στην ύλη, να λευτερώσουμε και την αγάπη, που είναι φυλακισμένη στην καρδιά του κάθε ανθρώπου. Πρέπει η ατομική δύναμη να μπει στην υπηρεσία της ατομικής καρδιάς.

Η ελευθερία και η ειρήνη είναι, δεν πρέπει ποτέ να το ξεχνούμε, έξω από τα πλαίσια του υλικού κόσμου· είναι θυγατέρες και οι δυο του ανθρώπου που τις γέννησε με ιδρώτα και με δάκρυα. ΄Οσο θ’ αναπνέουν oι άνθρωποι απάνω στη γης ετούτη, θά ’vαι κ’ oι δυο πάντα μπροστά πρωτοπορία, συντρόφισσες πιστές. Μα κάθε στιγμή κινδυνεύουν. Χρέος έχουμε κάθε στιγμή να επιστρατεύουμε όλες μας τις δυνάμεις, για να τις υπερασπίζουμε· πρέπει να στεκόμαστε πλάι τους μερόνυχτα όρθιοι.

Ο αβάς Mυvιέ, το λαμπρό και φίνο αυτό μυαλό, μού ’λεγε μια μέρα:
—Πήγα να δω το φίλο μου το Μπέρξον — Eρρίκο, τού ’πα, μπορείς να μου συνοψίσεις σε μια λέξη, σς μια λέξη μονάχα, όλη σου τη φιλοσοφία;
Ο Μπέρξον σώπασε μια στιγμή, βυθίστηκε σε συλλογισμούς κι άξαφνα:
—Επιστράτεψη! φώναξε. Επιστράτεψη! Όταν βρισκόμαστε μπροστά από ένα εμπόδιο, να έπιστρατεύουμε όλες τις δυνάμεις της ψυχής μας κ’ ευτύς το εμπόδιο θα νικηθεί.

Αγαπητοί φίλοι,

Οι δυνάμεις του Kακού επιστρατεύθηκαν· ας επιστρατέψουμε κ’ εμείς τις δυνάμεις του Καλού. Ας καλέσουμε σε συναγερμό ό,τι ανθρώπινο επιζεί ακόμα μέσα μας και γύρα μας. Ας πολεμούμε με όλες μας τις δυνάμεις για την ειρήνη και την αδελφοσύνη των ανθρώπων.
Οι Κινέζοι έχουν μια κατάρα που φαινομενικά είναι παράξενη: «Την κατάρα μου νά ’χεις και να γεννηθείς σε μιαν ενδιαφέρουσα εποχή». Γεννηθήκαμε σε μιαν ενδιαφέρουσα εποχή. Ένας κόσμος τρεκλίζει να πέσει, ένας άλλος ανυψώνεται. Οι μορφές της καταστροφής και της ανοικοδόμησης ρέουν γύρα μας αναρίθμητες. Να, γιατί η ευθύνη ενός ανθρώπου σήμερα είναι μεγάλη. Ξέρει τώρα πια πως κάθε του πράξη μπορεί νά ’χει αντίχτυπο στην αvθρώπινη μοίρα.
Ξέρει πως oι άνθρωποι, όλοι οι άνθρωποι, άσπροι μαύροι, είναι ένα. Στην άκρα του κόσμου ένας να πεινάει, εμείς φταίμε: Δεν μπορούμε να ’μαστε λεύτεροι, αν ένας στην άκρα του κόσμου παραμένει ακόμα σκλάβος.

Η αγωνία όμως που πνίγει σήμερα τον κάθε άνθρωπο που αξίζει, συνοδεύεται από μια μεγάλη ελπίδα, όχι ελπίδα, βεβαιότητα. Το Κακό στο τέλος νικιέται πάντα από την παντοδυναμία την αργή, μα σίγουρη, του Καλού. Αν ο μυστηριώδης αυτός νόμος δεν κυβερνούοε την ανθρώπινη μοίρα, το πνέμα θά ’χε από χιλιάδες χρόνια συντριβεί από την ύλη. Η ελευθερία κ’ η ειρήνη θα καταπνίγονταν από το Μεγάλο Φόβο.

Ένας παλιός ανατολίτικος θρύλος εκφράζει με καταπληκτική δίναμη το μυστηριώδη αυτό νόμο.

΄Ενας ΄Αγγελος κατέβηκε στη γης. Ο Δαίμονας, ο άρχοντας του κόσμου, έξω φρενών χύθηκε απάνω του και με το σπαθί του τον έκοψε σε δυο κομμάτια. Ευτύς από τα δύο κομμάτια τινάχτηκαν δύο ΄Αγγελοι. Μανιάζει ο άρχοντας του κόσμου, χυμάει χυμάει και τους μοιράζει σε τέσσερα. Κ’ ευτύς τέσσερεις Άγγελοι τινάχτηκαν. Κατατρομαγμένος τώρα ο ΄Αρχοντας του κόσμου χυμάει και τους μοιράζει. Οι τέσσερεις ΄Αγγελοι γίνανε οχτώ. Οι οχτώ δεκάξη. Οι δεκάξη τριανταδύο... Και σε λίγο αναρίθμητος στρατός Άγγελοι σκέπασαν τη γης.
Αγαπητοί φίλοι, ο ΄Αγγελος αυτός θα τον αναγνωρίσατε, είναι ο ΄Αγγελος της ειρήνης. "