John Lennon

Με αφορμή τα 29 χρόνια από το θάνατο του αξεπέραστου John Lennon, σας παρουσιάζουμε ένα άρθρο γραμμένο από τον Αργύρη Ζήλο, συντάκτη στο "Κ" της Καθημερινής.

Ιδιοφυής ροκάς, συνειδητός επαναστάτης

Ήταν εν τέλει καλλιτέχνης ή δεν ήταν; Σαφώς και ήταν - από μιαν άποψη, ο Τζον Λένον ήταν ο σημαντικότερος μουσικός της εποχής του.

Ήταν όμως ένας φοβισμένος καλλιτέχνης, γι' αυτό και ανεκπλήρωτος.

Ωπα! Κράτει, γιατί λίγο θέλει να μην ξέρουμε τι λέμε... Ο Τζον Λένον ήταν τραχύς άνθρωπος, όπως λένε όσοι τον συναναστράφηκαν. Και βωμολόχος: έτσι κι άνοιγε το στόμα του, δεν ήξερες πού να κρυφτείς. Όμως, 25 χρόνων, έγραψε το «I'm Only Sleeping»... Όχι, δεν ξεκίνησε τότε: όταν το «Revolver» άλλαξε τον ρουν της μουσικής, ο Λένον είχε ήδη δώσει άφθονα δείγματα γραφής, λυρικής κι επιθετικής, δύο χαρακτηρισμοί που, όμως, οριοθετούν και την ως τότε δραστηριότητα του: μελωδίες και ρυθμοί, ποπ μπαλάντες και άγριο ροκ - αν και με χαλάνε τέτοιες χονδροειδείς τακτοποιήσεις.

Από την άλλη, είναι περιττό να θυμίσουμε τι επιπέδου ήταν τα τραγούδια της περιόδου '62 με '66 των Beatles ή τι επίδραση άσκησαν. Αρκεί να σκεφτεί κανείς πόσοι και πόσο διαφορετικοί καλλιτέχνες επιμένουν έως και σήμερα να τα «πασπατεύουν» με αμείωτο ενδιαφέρον (του καριερίστικου μη εξαιρουμένου): από ξενοδοχειακές και τζαζορχήστρες και παπιγιονάτοι διασκεδαστές μέχρι ρομαντικοί εστέτ, νεαροί ποπ επίγονοι και στριμμένοι πειραματιστές. Η θρυλική όμως «συνήθεια» τους, που στην ουσία ήταν αυστηρή συμβατική δέσμευση, να αναγράφεται σε όλα τα δισκογραφήματά τους ως συνθέτης το δίδυμο Lennon-MacCartney, καθιστά δύσκολο να ξεδιαλύνεις, άρα και ν' αποτιμήσεις ποιος έκανε τι.

Πάνω σ' αυτό ο Λένον είχε δώσει μερικές διευκρινίσεις τύπου «αυτό ήταν δικό μου, εκείνο ήταν του Πολ», αφήνοντας στο τραπέζι κι έναν μονοκόμματο τυφλοσούρτη που, όμως, είχε χρηστικότητα κυρίως για το μετά το '67 υλικό: «Καθένας μας λέει τα δικά του τραγούδια». Δεν ήταν όμως απόλυτο, αφού δεν ίσχυσε σε καραμπινάτες περιπτώσεις όπως το «A Day In The Life», την πρώτη «σπονδυλωτή» ποπ σύνθεση και δίχως άλλο την πιο φιλόδοξη, που ένωνε εις φόρμα μία μπαλάντα, ποπ μελωδία, κλασικό συμφωνισμό, βοντβίλ κ.λπ. Εκεί, ο Τζον ξεκίνησε κάτι, ο Πολ είχε έτοιμο κάτι άλλο, τα συνέρραψαν, κέντησαν για λίγο, χώρισαν και ξαναβρέθηκαν στη μεγαλειώδη τελική ευθεία. Ήταν το φινάλε του «Sgt. Pepper's Lonely Hearts Club Band», την 1η Ιουνίου 1967, την «ιστορικότερη» ίσως ημερομηνία της δισκογραφίας.

Προτού προσπεράσουμε το κομβικό αυτό σημείο, δυο λόγια περί ταμπεραμέντου. Παιδιά της γειτονιάς και ο Τζον και ο Πολ. Εξίσου σημαντικοί. Αδύνατο να είχαν πλευρίσει αμφότεροι την αρτίστικη οντότητα αν δεν είχαν ο ένας τον άλλον να καρπαζώνονται και ν' αλληλοπροκαλούνται - πώς όμως; Ο Τζον ήταν ροκάς· ο Πολ ήταν μελωδός. Τζον, ο συνειδητός επαναστάτης· Πολ, ο μπλαζέ επαγγελματίας. Άδικο και ισοπεδωτικό, να όμως που έτσι εποίκισε τη συλλογική συνείδηση η υστεροφημία των Beatles.

Είναι όμως και άστοχο: Όση οργή αποδέσμευσε ο Λένον ξερνώντας πολιτικές πρόκες στο «Revolution», άλλη τόση αποσυμπίεσε ο ΜακΚάρτνεϊ στο χαοτικό «Helter Skelter». Κι όση τρυφερότητα θωπεύει τη λυρική μοναξιά της «Eleanor Rigby», άλλη τόση διαχέει το «Imagine». To «Rubber Soul», το '65, ήταν ένα εργαστήρι ηχητικών πειραματισμών, θεματικών ανταλλαγών και υφολογικών διευρύνσεων. To «Revolver», το '66, γίνεται πεδίο αλυσιδωτών αντιδράσεων με τη μουσική του πλανήτη να παρέχει την πρώτη ύλη.

Οι τρεις διαστάσεις, όμως, δεν αρκούσαν στον Τζον Λένον. Στο «Tomorrow Never Knows» ανιχνεύει την τέταρτη, αντιστρέφοντας τα τέιπς, υπονομεύοντας τη μελωδία: έτσι γεννήθηκε η ηλεκτρονική ποπ σύνθεση... Για ν' αγγίξει, τι ειρωνεία, την απόλυτη κορύφωση της μόλις έξι μήνες μετά, όταν ο Λένον εμπιστεύεται τους νεωτερισμούς του ιώβειου σε επιμονή παραγωγού Τζορτζ Μάρτιν, ο οποίος μοντάρει τη μία πάνω στην άλλη πέντε, έξι, δέκα λήψεις, κρατάει απ' τη 2η τα μέλοτρον, τσιμπάει τους μισούς ρυθμούς απ' την 3η, τους συμπληρώνει με ψήγματα απ' την 5η, τεστάρει τρεις, τέσσερις, πέντε φωνητικές γραμμές πριν διαλέξει την 6η, που ήταν η σωστή αλλά έτρεχε λιγάκι, οπότε την επιβραδύνει (!), και παραδίδει το «Strawberry Fields Forever», το σπουδαιότερο τραγούδι όλων των εποχών. Φλιπ σάιντ, το «Penny Lane» του ΜακΚάρτνεϊ, η τελειότερη ποπ σύνθεση της ιστορίας.

Πάντα ονειρευόταν τη ρήξη

Τότε, στα μέσα του '67 ήταν που ερρίφθη ο κύβος - ειδικά για τον Λένον. Όταν ο Πολ «κορτάρει» στο πόντιουμ την κλασική ορχήστρα με το ένα βλέφαρο στο Covent Garden και με τον Τζάγκερ από κάτω να θάβει την αμηχανία του σ' ένα ειρωνικό μειδίαμα, ο Τζον ονειρεύεται τη ρήξη με το κατεστημένο - η μικρόσωμη φιγούρα της Γιόκο Ονο έχει ήδη αρχίσει να αχνοφαίνεται. Ασυναίσθητα ίσως, τα επόμενα του βήματα εκεί τον οδηγούν: στους χώρους όπου υφαίνεται η στόφα της πρωτοπορίας: της μουσικής και εξ αντανακλάσεως και της εικαστικής και, αν θέλει ο θεός, της κοινωνικής. Οπερ σημαίνει, δράση.

Αυτή είναι και η βασική διαφορά με τον ΜακΚάρτνεϊ: εκείνος πιστεύει στην καταξίωση. Ο Τζον ποθεί την ανατροπή

Σε πρώτη φάση η μαχητικότητα του διοχετεύεται στο τραγούδι, αρχικά ως πολιτικό μήνυμα, όπου αστράφτει και βροντάει το «Revolution», κατόπιν ως επέμβαση στη φόρμα με μια σύνθεση βίας και σπουδής που στο «I Am The Walrus» τροχιοδρομεί την αβάν-γκαρ-ντ ποπ (και μόνον αυτό να άφηνε ο Λένον, θ' αρκούσε για να τον εντάξει στους μεγάλους), με πιο φορμαλιστικό ζητούμενο στα «Come Together» και «I Want You (She's So Heavy)», ύστατες συνεισφορές στο κληροδότημα των Beatles και προάγγελοι του αύριο. Τέλος, η κατάλυση της φόρμας: «Revolution #9», ένα ντελιριακό κολάζ από θραύσματα ήχων και διαλόγων, έμβρυα συνθέσεων κι απομεινάρια εισαγωγών, λούπες, θόρυβοι, ηλεκτρονικές αποστροφές, φέιντ-ιν, κατ-απ, φέιντ-άουτ... Τις μέρες που στηνόταν το ογκώδες «Λευκό Αλμπουμ», το φθινόπωρο του '68, ο Τζον γνώρισε τη Γιόκο... Για να δείτε τι εστί πεπρωμένο. .. («Δεν ήμαστε γκρουπ πια - στο δίσκο συνοδεύουμε ο ένας τον άλλον στα τραγούδια του», είχε πει για την περίοδο εκείνη ο Τζορτζ Χάρισον...)

Η Γιόκο, ο ακτιβισμός και το FBI

Το τέλος των Beatles (επισήμως τον Απρίλη' 70, έναν μήνα προτού το « Let It Be») σήμανε την αρχή του ειδυλλίου με τις γκαλερί, τον ακτιβισμό, το ροκ, με τη Νέα Υόρκη - με δραστηριότητες παροξυσμικές, που απελευθέρωσαν ψυχικά τον Τζον Λένον, μακροπρόθεσμα όμως τον εξόντωσαν. Έκανε πολλά και πολύ ακραία, τόσο που να μην μπορέσει να τους δώσει ομαλή συνέχεια, να τα εντάξει αρμονικά στην καλλιτεχνική του περσόνα. Έμεινε στη μέση - όχι από ιδέες, μα από στόχους ουσίας.

Εκμαυλισμένος από τις προωθημένες ανακαλύψεις του, «έκανε σεφτέ» στη μετά Beatles πορεία του με τρία ειδικών ακροαματικών αναγκών LP: «Two Virgins», «Unfinished Music No. 2: Life With The Lions», «Wedding Album». Η μουσική; Κρότοι, χτύποι, ουρλιαχτά, διάλογοι, τριγμοί... Δίσκοι πρωτοποριακοί, με ενδιαφέροντα ευρήματα - όμως... επιστροφή στο τραγούδι, με αριστουργήματα: «Give Peace A Chance» (έχει αναχθεί σε ύμνο), «Cold Turkey» (δεν γνωρίζω πιο αγωνιώδη μαρτυρία της πάλης ενός τοξικομανούς να το κόψει μαχαίρι, ούτε πιο πρωτόγονα αφαιρετική ροκ άποψη), «Live Peace In Toronto 1969» (αναγνώριση του ροκ ως δραστικού μέσου κοινωνικής καταγγελίας, είσοδος της The Plastic Ono Band), «Instant Karma» (ροκ μινιμαλισμός, παραγωγός ο Φιλ Σπέκτορ), «Plastic Ono Band» (το προσωπικό άλμπουμ στην ουσιωδέστερη μορφή του), «Imagine» (...), «Power To The People» (στο σημείο αυτό το FBI δείχνει ενδιαφέρον για το ροκ καλλιτέχνη, αφιερώνοντας του ένα σταθερώς διογκούμενο τμήμα των αρχείων του), «Sometime In New York City» (παρέα με τους Ζάπα, Κλάπτον, Ρίνγκο κ.ά. - το ενδιαφέρον του κράτους εντείνεται, το ίδιο και οι διαδικασίες απέλασης του καλλιτέχνη).

Ακολουθούν: τρία καλά LP, απέλαση από τις ΗΠΑ το '75, αλκοόλ, χωρισμός, ανάκτηση Πράσινης Κάρτας, επιστροφή στη Ν.Υ., απόσυρση... Στο νέο δίσκο του, το' 80, δεσπόζει η επιθυμία να βρει θαλπωρή κοντά στα δικά του πρόσωπα - αποχή απ' τα κοινά, κούραση, ήττα, ωρίμαση, γλυκύτητα, ανταμοιβή: To «Watching The Wheels» κυκλοφόρησε το Νοέμβριο του 1980. Στη φωτογραφία, εκείνος φαίνεται να έχει ανακτήσει την ηρεμία στο πλευρό της Γιόκο. Στις 8 Δεκεμβρίου, ο Τζον έπεσε από τις σφαίρες του Τσάπμαν. Τότε άκουσα το «Double Fantasy» μία φορά και υποσχέθηκα στον εαυτό μου ότι θα είναι και η τελευταία.

Αντί επιλόγου

Ποιος δικαιώθηκε; Ο Πολ, που δεν άφησε στιγμή απ' τα χέρια του την τέχνη του, ποθώντας να την κάνει τέλεια; Ή ο Τζον, που δεν άφησε στιγμή απ' την καρδιά του τη ζωή, ποθώντας να την κάνει καλύτερη; Δεν ξέρω... Ο ένας είναι πια στον τάφο, πληρώνοντας ίσως το τίμημα της επιλογής του: της ρήξης με μια κοινωνία η οποία, για λόγους που για να τους εντοπίσεις πρέπει ν' ανατρέξεις πίσω, στα βάθη της κοινοτικής ιστορίας, τους ήρωες της τους προτιμάει νεκρούς.

Πέντε άλμπουμ του Τζον Λένον που πρέπει να έχετε!

JOHN LENNON, «PLASTIC ONO BAND» (1970)

Το πρώτο προσωπικό του άλμπουμ είναι μια λιτή, σπαρακτική αυτοψυχανάλυση. (Θέλει λίγη προσοχή εδώ, γιατί υπάρχει κι ένα «δίδυμο» LP της Γιόκο Ονο με τον ίδιο τίτλο, πλην όμως...).

THE PLASTIC ONO BAND,«LIVE PEACE IN TORONTO» (1969)

Ουδείς περίμενε την εποχή εκείνη μια τόσο ανοιχτά ροκάδικη στάση από τον Λένον - ιδίως επί σκηνής. Η Γιόκο τον στηρίζει, ο Ερικ Κλάπτον τον υποδαυλίζει, ο κόσμος τον θεοποιεί.

«IMAGINE» (1971)

: Δεν θα μπορούσε να ί ήταν κι αλλιώς! Εδώ ι υπάρχουν τα πιο διάσημα τραγούδια , του, που συμβαίνει να είναι και τα πιο εμβληματικά: «Imagine», «I Don't ; Want To Be A Soldier», «Jealous Guy» κι εκείνη η ολομέτωπη επίθεση στον ΜακΚάρτνεϊ ί στο «How Do You I Sleep?».

«SOMETIME IN NEW YORK CITY» (1972)

Όταν έχεις δίπλα σου τον Φρανκ Ζάππα, τον Κλάπτον, τον Ρίνγκο και τη Γιόκο στα πολύ φεμινιστικά της, η συναυλία καταλήγει πολιτική παρέμβαση: «Attica State», «Woman Is The Nigger Of The World», «Born In A Prison», «Sunday Bloody Sunday», «The Luck of the Irish»...

«SHAVED FISH» (1975)

To έκανε για ν' απαλύνει τις δύσκολες μέρες της απέλασης, του αλκοόλ και του χωρισμού με τη Γιόκο, περιλαμβάνει όμως διαμάντια που είχε βγάλει σε σινγκλ και δεν τα βρίσκεις σε LP: «Give Peace A Chance», «Cold Turkey», «Instant Karma», «Power To The People».

πηγή: περιοδικό "Κ" της Καθημερινής
27/11/2005