Κύπρος: 35 χρόνια μέτα...(Καθημερινή)

Βρέθηκαν σε ομαδικό τάφο τα οστά των πέντε Ελληνοκυπρίων, που βλέπουμε στη φωτογραφία-σύμβολο για την τουρκική εισβολή

«Θυμούμαι πολύ καλά, αυτή τη φωτογραφία την πήρα από το χωριό Τζιάος κατά την επέλαση των αρμάτων μάχης», λέει ο Τούρκος φωτορεπόρτερ στον Αλί Μπιράντ σε ρεπορτάζ στη Μιλιέτ, στις 23 Ιουνίου 1976.

ΛΕΥΚΩΣΙΑ. Τριάντα πέντε χρόνια τώρα τους βλέπαμε στη φωτογραφία-σύμβολο γονατιστούς, να παραδίδονται με τα χέρια ψηλά. Η αγωνία στα πρόσωπά τους παγωμένη, καθώς «δήλωναν» τραγικά παρόντες σε κάθε διαδήλωση, ρεπορτάζ και είδηση που έχει σχέση με τους αγνοούμενους της κυπριακής τραγωδίας του 1974.

Πέντε νεαροί στρατιώτες στα γόνατα, με τα χέρια πίσω από το κεφάλι κι ένας Τούρκος στρατιώτης να ανάβει το τσιγάρο στα χείλη ενός από τους πέντε. Μία κίνηση που αφήνει να εννοηθεί ότι του έδωσαν να καπνίσει το τελευταίο τσιγάρο πριν από την εκτέλεση.

Τριάντα πέντε χρόνια οι μορφές τους ανεξίτηλα αποτυπωμένες στη συλλογική μας μνήμη σαν να είναι οι γιοι, οι σύζυγοι ή οι πατεράδες που αγνοούνται για τον καθένα μας ξεχωριστά και γι' όλους μας μαζί.

Το επόμενο δευτερόλεπτο

Κι όμως 35 χρόνια τώρα, ουδείς μας είπε την ιστορία τους, τα ονόματά τους και κυρίως τι έγινε το επόμενο εκείνο δευτερόλεπτο μετά που το τσιγάρο τέλειωσε. Κροτάλισε ένα αυτόματο κι ύστερα ακούστηκαν πέντε χαριστικές βολές; Τους έδεσαν πισθάγκωνα και τους πήγανε μαζί τους οι Τούρκοι στρατιώτες ως αιχμαλώτους πολέμου; Κι αν ναι, γιατί δεν επέστρεψαν με τους άλλους αιχμαλώτους, από τις τουρκικές φυλακές, το φθινόπωρο του 1974;

Οποια και να ήταν για μας τους υπόλοιπους η απάντηση, το βασικότερο είναι ότι οι γονείς και τ' αδέλφια τους ποτέ δεν πήραν οποιοδήποτε μήνυμα ή απάντηση. Και από τότε ζούσαν καθημερινά στα μετέωρα εκείνα δευτερόλεπτα μεταξύ του τσιγάρου που τελειώνει και ενός προαναγγελθέντος θανάτου...

Εως την περασμένη Παρασκευή 7 Αυγούστου 2009, όταν στα σπίτια των πέντε παλικαριών, χτύπησε τις πόρτες η Διερευνητική Επιτροπή Αγνοουμένων (ΔΕΑ) και ενημέρωσε τις οικογένειές τους ότι τα οστά τους, μαζί με τα οστά άλλων 15 Ελληνοκυπρίων, βρέθηκαν σε πηγάδι στο τουρκοκυπριακό χωριό Τζιάος και ταυτοποιήθηκαν με τη μέθοδο του DNA.

Ταυτοποίηση

Τα οστά των υπολοίπων 14, που εικάζεται ότι είναι επίσης Ελληνοκύπριοι στρατιώτες, βρίσκονται στη διαδικασία της ταυτοποίησης.

Ποια είναι όμως η ιστορία των πέντε εκείνων παλικαριών και ποια τα ονόματα των μορφών που έγιναν αγιογραφίες στο εικονοστάσι της συλλογικής μας μνήμης;

Ποιος ήταν ο Τούρκος αξιωματικός που ήταν επικεφαλής των στρατιωτών που τους συνέλαβαν και ποιος ήταν ο Τούρκος φωτογράφος που απαθανάτισε εκείνες τις τόσο τραγικές στιγμές και τι λέει;

Αγνωστη ακόμα η τύχη 1.390 ανθρώπων

Από το 1974 μέχρι το 1977 είχα πραγματοποιηθεί πολλές διακοινοτικές συναντήσεις για το θέμα των αγνοουμένων, χωρίς ουσιαστική πρόοδο. Τα επόμενα χρόνια έγιναν διαπραγματεύσεις σε Λευκωσία, Γενεύη και Νέα Υόρκη για τη σύσταση Διερευνητικής Επιτροπής για τους Αγνοούμενους στην Κύπρο (ΔΕΑ). Η ΔΕΑ συστάθηκε τελικά τον Απρίλιο του 1981, υπό την αιγίδα των Η.Ε. Σήμερα τα τρία μέλη της ΔΕΑ είναι, από Ε/Κ πλευράς ο Ηλίας Γεωργιάδης, από Τ/Κ, η Γκουλντέν Πλουμέρ Κουτσούκ και εκ μέρους των Η.Ε. ο Κριστόφ Ζιρόντ. Το υφιστάμενο πρόγραμμα διακρίβωσης της τύχης των αγνοουμένων άρχισε το 2005 και αφορά εκταφές λειψάνων Ε/Κ και Τ/Κ αγνοουμένων στις κατεχόμενες και ελεύθερες περιοχές. Οι εκταφές και οι ανθρωπολογικές εξετάσεις πραγματοποιούνται από δικοινοτικές ομάδες Ε/Κ και Τ/Κ επιστημόνων σε συνεργασία με την ξένη μη Κυβερνητική Οργάνωση Equipo Argentino De Antropologia Forense. Oι αναλύσεις DNA πραγματοποιούνται στο Εργαστήριο Δικανικής Γενετικής του Ινστιτούτου Νευρολογίας και Γενετικής Κύπρου με τη συμμετοχή και Τ/Κ γενετιστών. Εκτός από τα λείψανα που ταυτοποιήθηκαν υπάρχουν στο ανθρωπολογικό εργαστήριο της ΔΕΑ στο αεροδρόμιο Λευκωσίας και γύρω στα 350 λείψανα Ε/Κ και Τ/Κ. Στην πλειοψηφία τους τα λείψανα φέρεται να ανήκουν σε Ε/Κ πεσόντες και όχι αγνοούμενους. Οι εκταφές συνεχίζονται τόσο στις κατεχόμενες όσο και στις ελεύθερες περιοχές. Δεν υπάρχουν ταυτοποιήσεις λειψάνων Ελλαδιτών αγνοουμένων και πεσόντων στο πλαίσιο του προγράμματος της ΔΕΑ.

Ταυτοποίηση 185 λειψάνων

Εκτός του πιο πάνω προγράμματος υπάρχει και το πρόγραμμα της Κυπριακής Δημοκρατίας το οποίο άρχισε το 1999. Αφορά αγνοούμενους και πεσόντες που τάφηκαν το 1974 πρόχειρα σε ομαδικούς τάφους στις ελεύθερες περιοχές και ειδικά στα κοιμητήρια Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης και Λακατάμιας. Στο πλαίσιο του προγράμματος ταυτοποιήθηκαν μέχρι στιγμής 185 λείψανα. Ο αριθμός των Ελληνοκυπρίων και Ελλαδιτών αγνοουμένων του καταλόγου των 1.493 υποθέσεων που κατατέθηκαν στη ΔΕΑ και των οποίων η τύχη παραμένει αδιευκρίνιστη είναι 1390. Οι υποθέσεις Τ/Κ στη ΔΕΑ είναι 502 και αφορούν τις περιόδους 1963-64 και 1974. Μέχρι στιγμής, ταυτοποιήθηκαν τα λείψανα 44.