1965: Μια εικασία για το πως ενήργησε το Παλάτι

A posteriori κρίνοντας, με δεδομένη και την εμπέδοση των δημοκρατικών θεσμών μετά το 1974, η ενέργεια του τέως βασιλιά Κωνσταντίνου να ωθήσει σε (ή κατά την εκδοχή του έστω, να αποδεχθεί εσπευσμένα την προφορικά διατυπωθείσα) παραίτηση τον τότε πρωθυπουργό Γεώργιο Παπανδρέου, αρχηγό της Ένωσης Κέντρου που είχε λάβει το 52% των ψήφων στις προηγούμενες εκλογές, μοιάζει όχι μόνον ως ανεπίτρεπτη για μια κοινοβουλευτική δημοκρατία πολιτική παρέμβαση αλλά και ως ενέργεια βλακώδης.Νέος ακόμη βασιλιάς ο Κωνσταντίνος, γνωστός στην αθηναϊκή κοινωνία περισσότερο για το ολυμπιακό του μετάλλιο και το ειδύλλιο του με πρωταγωνίστρια της εποχής, αρνήθηκε να δεχθεί την αποπομπή του τότε υπουργού Στρατιωτικών Γαρουφαλιά, με τον οποίον είχε άριστη σχέση, και την ανάληψη του εν λόγω υπουργείου από τον Ανδρέα Παπανδρέου ή από τον ίδιο το Γεώργιο Παπανδρέου. Βρισκόταν τότε εν εξελίξει η διερεύνηση της υπόθεσης ΑΣΠΙΔΑ -η οποία μέχρι και σήμερα δεν έχει τεκμηριωθεί επαρκώς ως βάσιμη- που αφορούσε παρασκηνιακές επεμβάσεις στην ιεραρχία του στρατού με σκοπό τον έλεγχό του από ''δημοκρατικών'' (εννοώντας: αβασίλευτων) ή και αριστερών πεποιθήσεων στρατιωτικών, κατά δημοσιεύματα δε της εποχής ακόμη και για πραξικόπημα. Στην υπόθεση φερόταν -αβάσιμα ή βάσιμα- να εμπλέκεται ο Ανδρέας Παπανδρέου, νέος ακόμη τότε πολιτικός, ο οποίος εξέφραζε ρητορικά μια εν τη γενέσει της κεντροαριστερή πτέρυγα της (ως τότε ακραιφνώς αντικομμουνιστικής, λόγω προσωπικών επιλογών του πατέρα του) Ένωσης Κέντρου. Με αυτό το αίτιο ή την αφορμή -σε μια δημοκρατική ανάγνωση των πραγμάτων αυτό δεν έχει σημασία εξάλλου- ο βασιλιάς εμφανίστηκε ανένδοτος έναντι του έχοντος τη δεδηλωμένη κοινοβουλευτική πλειοψηφία πρωθυπουργού και αρνήθηκε να αποδεχτεί τόσο την τοποθέτηση του Ανδρέα Παπανδρέου στο υπουργείο Αμύνης, όσο και την ανάληψή του από τον ίδιο τον πρωθυπουργό. Είναι πέραν πάσης αμφιβολίας το γεγονός πως σε μια βασιλευομέη δημοκρατία η στάση αυτή ήταν απαράδεκτη και συν τοις άλλοις μάλλον προδίδει αφροσύνη και στενοκεφαλιά, καθώς επί της ουσίας μοιραία οδηγούσε σε μετωπική σύγκρουση λαού και Ανακτόρων.Ένα ερώτημα που τίθεται είναι το κατά πόσον πράγματι ο Κωνσταντίνος ενήργησε απολύτως μόνος του, οδηγημένος από την ανωριμότητα ή και την επιρροή -όπως επιμόνως φημολογείται- της μητέρας του Φρειδερίκης. Συμβούλους, νομικούς ή και πολιτικούς, δε διέθετε; Απόψεις δε συζήτησε;Δεν μπορώ να πιστέψω πως όχι. Διαβάζοντας προσεκτικά το ισχύον τότε Σύνταγμα του 1952, εντοπίζει κανείς πλήθος ασαφειών -σε σχέση με το ρητό, ίσως και λόγω της σχετικής εμπειρίας Συνταγμα του 1974. Στο άρθρο 31 αναφέρεται επί λέξει: ''Ο Βασιλεύς διορίζει και παύει τούς Υπουργούς αυτού''. Στο άρθρο 76: ''Τήν Κυβέρνησιν αποτελεί τό Υπουργικόν Συμβούλιον, συγκείμενον εκ των Υπουργών υπό την προεδρίαν του Πρωθυπουργού''. Φυσικά παρακάτω, στο Άρθρο 78, αναφέρεται πως ''Η Κυβέρνησις πρέπει ν'απολαύη της εμπιστοσύνης της Βουλής'' και ακόμη πως η Βουλή -όχι ο θρόνος- δύναται να αποσύρει την εμπιστοσύνη της. Το όχι ο θρόνος όμως παραλείπεται, χωρίς εντούτοις αυτό να διακιολογεί τη στάση του βασιλιά που, σύμφωνα με το ίδιο Σύνταγμα, έχει όσες αρμοδιότητες το ίδιο ρητά -όχι σιωπηρά- του απονέμει. Εντούτοις θα μπορούσε να μιλήσει κανείς για επίφαση νομιμότητας, διότι το Σύνταγμα όριζε πως ο βασιλιάς ''άρχει των ενόπλων δυνάμεων'' (και άρα του καθ'ύλην αρμόδιου υπουργείου;) ενώ δεν αναφέρεται η υποχρέωσή του να διορίσει ως υπουργούς όσους προτείνει ο Πρωθυπουργός.Ακόμη και η αρχή της δεδηλωμένης, βάσει της οποίας πρωθυπουργός οφείλει να διορίζεται ο αρχηγός του εκάστοτε πλειοψηφούντος κόμματος δε διατυπώνεται ρητά. Θα μπορούσε να πει βέβαια κανείς πως είναι αυτονόητη σε μια δημοκρατία, πως αποτελούσε συνταγματικό έθιμο. Πρέπει να ληφθεί υπ'όψιν, ωστόσο, πως για έναν άνθρωπο μεγαλωμένο λίγο-πολύ με την ιδέα πως είναι συνεχιστής του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου, προορισμένος να ηγηθεί της Ελλάδας (και άρα με μεγάλο κίνδυνο εμφάνισης illusion de grandeur) τα αυτονόητα για το δημοκρατικό πολίτη του 2009 ενδεχομένως δεν ήταν τόσο αυτονόητα. Εξάλλου, αν θέλει κανείς να αιτιολογήσει μια πολιτική στάση αίτια -ή δικαιολογίες- πάντοτε υπάρχουν: είναι υπό αμφισβήτσιν το κατά πόσον η δεδηλωμένη ήταν συνταγματικό έθιμο ή έστω συνθήκη του πολιτεύματος, εφ'όσον το Σύνταγμα είχε εφαρμοστεί προηγουμένως μόνον από έναν ανώτατο άρχοντα, τον πατέρα του Κωνσταντίνου, Παύλο. Ο οποίος μάλιστα, άμα τω θανάτω του Παπάγου, διόρισε ως πρωθυπουργό τον Κωνσταντίνο Καραμανλή χωρίς να έχει προηγηθεί ούτε συνεδρίαση της Βουλής ούτε της κοινοβουλευτικής ομάδας του κυβερνώντος τότε Συναγερμού -και με την αντιπολίτευση απλώς να σιωπά, πιθανόν για να μην κατηγορηθεί ακριβώς για ''αντιμοναρχικές και ανατρεπτικές απόψεις'' ή απλούστατα διότι το θέμα (έδειχνε ότι) δεν την αφορούσε. Κατά κάποιον τρόπο, δηλαδή, ο βασιλιάς πιθανότατα φαντάστηκε πως άλλη μία παρέμβαση δε θα κόστιζε τόσο πολύ και θα δημιουργούσε ένα ακόμη προηγούμενο για μελλοντικές επεμβάσεις.Στα χέρια του είχε ως όπλο την παραίτηση του Γεωργίου Παπανδρέου -έστω βεβιασμένη, έστω προφορική. Και σαν (αλήθεια σαν;) έτοιμος από καιρό, κάλεσε τον τότε πρόεδρο της Βουλής Αθανασιάδη-Νόβα να ορκιστεί πρωθυπουργός, χωρίς προηγούμενη συνεδρίαση των πολιτικών αρχηγών ή οποιανδήποτε σχετική ενέργεια που θα επέτασσε στοιχειωδώς ο σεβασμός προς τους θεσμούς. Αναπάντητο παραμένει το γιατί ο Γεώργιος Παπανδρέου επέλεξε να παραιτηθεί αντί να ζητήσει ψήφο εμπιστοσύνης από τη Βουλή των Ελλήνων, ενέργεια που πιθανότατα θα καταδίκαζε πολιτικά το βασιλιά σε απομόνωση και θα τον υποχρέωνε να δεχτεί την αποπομπή Γαρουφαλιά.Ο βασιλιάς πάντως μόνος του -ακόμη και αν έτσι τον είχαν συμβουλέψει- επέλεξε αντί να παραμείνει ανεύθυνος ανώτατος άρχων να καταστεί πολιτικά υπεύθυνος και υπόλογος για τη στάση του. Προσωπική μου εκτίμηση είναι πως φυσικά και είχε λάβει υπ'όψιν του τις εκτιθέμενες παραπάνω παραμέτρους, έστω και αν ως σήμερα δεν το ομολογεί προτάσσοντας απλώς το επιχείρημα ''άνθρωπος είμαι, λάθη κάνω'' για τις επιστολές με τις οποίες πίεζε τον Γ. Παπανδρέου να μην αποπέμψει τον Γαρουφαλιά. Δεν το ομολογεί διότι, πιθανότατα, κάτι τέτοιο θα επέτρεπε τη βάσιμη εικασία πως επιθυμούσε σκόπιμα τη δημιουργία ενός ακόμη προηγούμενου που θα ''νομιμοποιούσε'' τέτοιου είδους παλατιανές επεμβάσεις ή ακόμη και την προετοιμασία μεγαλύτερων (αν και δεν έχει επιβεβαιωθεί φυσικά από τον ίδιο, αποτελεί αντίληψη πολλών εξ όσων έζησαν τα γεγονότα πως πιθανόν να προετοίμαζε ακόμη και πραξικόπημα).Χρησιμοποίησε δε, όπως και ο παππούς του Κωνσταντίνος Α' κατά τη σύγκρουση με τον Ελευθέριο Βενιζέλο, αθέμιτα μέσα εξαναγκασμού προς τους τότε βουλευτές της Ένωσης Κέντρου για να αποστατήσουν. Τηλεγράφημα Αμερικανού διπλωμάτη αναφέρει πως απευθύνθηκε στην πρεσβεία των ΗΠΑ να ασκήσει την επιρροή της, ενώ φήμες κάνουν λόγο και για διάφορα άλλα μέσα, από χρηματισμό (οι πιο ήπιες) έως και εκβιασμό για την ενεργοποίηση (παρα)στρατιωτικών κέντρων της επιρροής του θρόνου σε προφανώς αντιδημοκρατικές ενέργειες, έως και κατάλυση του πολιτεύματος.Κανείς δε γνωρίζει, κανείς δεν μπορεί να αποδείξει. Το βέβαιον είναι πάντως πως και την καλύτερη διάθεση να έχει κανείς απέναντι στο βασιλιά, οι ενέργειές του προδίδουν πλήρη ασέβεια προς τους θεσμούς. Εκείνο ωστόσο που προξενεί εντύπωση είναι η πλήρης στήριξη των κυβερνήσεων των αποστατών (εντός ή εκτός εισαγωγικών) από την τότε δεξιά παράταξη, μηδενός βουλευτού της εξαιρουμένου, όταν γνώριζε τις σφοδρές αντιδράσεις μεγάλου τμήματος του λαού. Εκ των υστέρων μοιάζει πως θα ήταν προτιμότερο και για την ίδια απλώς να είχε καταψηφίσει τις κυβερνήσεις, οδηγώντας σε εκλογές. Οι πιέσεις, πέραν πάσης αμφιβολίας, θα υπήρξαν τεράστιες. Έστω κι ένας βουλευτής της Δεξιάς θα μπορούσε να είχε αντιδράσει, τουλάχιστον στο διορισμό ως πρωθυπουργού του αριστερού Τσιριμώκου. Ο οποίος (γιατί, αν όχι κατόπιν πίεσης;) αυτοκτόνησε πολιτικά, έχοντας δηλώσει λίγα εικοσιτετράωρα προ του όρκου του στη Θεσσαλονίκη, πως ήταν αποστασία και προδοσία η αποχώρηση βουλευτών από την Ένωση Κέντρου.Σκοτεινή εποχή, παντελώς άγνωστο το αν θα μάθουμε ποτέ (και πόσην) από την αλήθεια. Μόνο θετικό από τις περιπέτειες στις οποίες οδήγησε η τότε πολιτική κρίση η νομιμοποίηση της Αριστεράς και η απαλλαγή μας από το θρόνο -που δεν ήταν μόνον ένας άχρηστος, απαρχαιωμένος θεσμός όπως αλλού, αλλά αθέμιτος, παρά και πέρα από το Σύνταγμα, πόλος εξουσίας. Σήμερα μπορούμε να κοιμόμαστε ήσυχοι, αυτά έχουν τελειώσει. Γεμάτοι απορία όμως, για τη στάση των τότε αποχωρησάντων βουλευτών (που φυσικά και έφεραν, de iure και de facto, την πολιτική ευθύνη των πράξεών τους) αλλά και για τη στάση του Γεωργίου Παπανδρέου, που επέλεξε την παραίτηση αντί της κοινοβουλευτικής -ή και εκλογικής- αντιπαράθεσης. Το παρελθόν είναι ορατό ως ένα βαθμό μόνο...